Թուրքիան հերթական անգամ իջեցրել է հիմնական տոկոսադրույքը` չնայած հսկայական գնաճին: Ինչպե՞ս կավարտվի թուրքական այս փորձը դրամավարկային քաղաքականության ոլորտում եւ կլինի՞ արդյոք 1998 թվականի ռուսաստանյան դեֆոլտի հետ համադրելի լայնածավալ ճգնաժամ։ Այս հարցերի շուրջ Forbes ամսագրի ռուսաստանյան հանդեսի համար գրած սյունակում իր մտքերով կիսվել է «Ալֆա Կապիտալ»-ի ներդրումային մենեջեր Տիմուր Նիգմատուլինը։

Անցած շաբաթ Թուրքիայի Կենտրոնական բանկը հիմնական տոկոսադրույքը տարեկան 10,5%-ից իջեցրեց մինչեւ 9%։ Ավելի վաղ նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հանձնարարել էր մինչեւ 2022 թվականի ավարտը փոխառությունների արժեքը հասցնել միանիշ թվի։ Տարեկան 85,5% գնաճն այս որոշմանը գրավչություն է հաղորդում։ Մեր աչքի առաջ ավարտին է մոտենում մի կարեւոր մակրոտնտեսական փորձ, որը մինչ այժմ ոչ ոք չի համարձակվել ավարտին հասցնել։ Թուրքիայի օրինակով մենք շուտով կիմանանք, թե արդյոք Կենտրոնական բանկը կարող է նվազեցնել եւ կայուն մակարդակի վրա պահել գնաճն ու տոկոսադրույքները տնտեսությունում՝ իջեցնելով հիմնական տոկոսադրույքը։

Տեղական Կենտրոնական բանկը, որն ավելի քան մեկ տարի առաջ փաստացի կորցրել է իր անկախությունը քաղաքական իշխանություններից, գործում է ամենուր ընդունված դրամավարկային քաղաքականության հիմնական սկզբունքներին հակառակ. բարձր գնաճի դեպքում պահանջվում է տնտեսության սառեցում տոկոսադրույքների բարձրացման միջոցով: Միայն սառեցումից հետո կարող են սահմանվել ցածր տոկոսադրույքներ եւ ցածր գնաճ երկարաժամկետ հեռանկարում։ Այս նպատակներով ՌԴ ԿԲ-ն բարձրացրեց տոկոսադրույքը 2021 թվականին գնաճի տեմպերի արագացման ժամանակ, այն բարձրացնում են նաեւ ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգը, Եվրոպական կենտրոնական բանկը եւ Անգլիայի բանկը 2022 թվականին՝ պայքարելով հետկովիդյան գնաճի դեմ։ Դեղորայքի միայն մեկ դեղատոմս կա, եւ դա հասկանալի պատճառներով այնքան էլ դուր չի գալիս քաղաքական գործիչներին։ Թուրքիայում նախագահական ընտրությունները կկայանան 2023 թվականի հուլիսի 18-ին։ Իշխանությունները չեն ցանկանում գնալ «սառեցմանը» ուղեկցող ռեցեսիայի, գործազրկության աճի եւ ակտիվների գների չափավոր անկման ալիքի։

Որպես կանոն, տոկոսադրույքի իջեցումը տնտեսության գերտաքացման պայմաններում հանգեցնում է արտահանմանն ուղղված տնտեսության համար տհաճ, բայց ոչ կործանարար արժութային ճգնաժամի։ Թուրքիայում լիրայի կրկնակի արժեզրկումից հետո մենք այժմ ականատես ենք հենց այդ ճգնաժամին։ Բայց Թուրքիան շատ ավելի հեռուն է գնացել, եւ այժմ ամեն ինչ չի սահմանափակվելու միայն արժեզրկմամբ։ Մի շարք հանգամանքներ խոսում են գալիք համակցված բյուջետային եւ բանկային ճգնաժամի օգտին, որն իր մասշտաբով նման է 1998-ի դեֆոլտին Ռուսաստանում, 2001-ին՝ Արգենտինայում կամ 2020-ին՝ Լիբանանում:

Նախ, պետք է ուշադրություն դարձնել էպիկական չափերի բյուջետային ճգնաժամին։ 2021 թվականի դեկտեմբերին Թուրքիայում ներդրվել են հատուկ ավանդներ լիրայով։ Եթե տվյալ ժամանակաշրջանի համար նման ավանդներից եկամուտը ցածր է արժույթի եկամտաբերությունից, ապա տարբերությունը վճարում է պետությունը: Դրանց ավելի մեծ մասսայականացման համար սահմանվեց նաեւ տարեկան 1,5% վճար բանկերում արժույթը պահելու համար: Մեկ տարվա ընթացքում նման ավանդներ բացվեցին ՀՆԱ-ի 9%-ի չափով, իսկ փոխհատուցման համար բյուջեի հիպոթետիկ ծախսերը, հաշվի առնելով լիրայի կրկնակի թուլացումը, կկազմեն ՀՆԱ-ի մոտ 5%-ը, այսինքն՝ դրանք դժվար թե հնարավոր լինի վճարել։

2001 թվականի ճգնաժամի ժամանակ Արգենտինայում կառավարությունը դիմեց մասնավոր կենսաթոշակային հիմնադրամների միջոցներին այնպիսի պայմաններով, որոնք գնահատվեցին որպես բռնագրավում: Այստեղ կարող է լինել նմանատիպ պատմություն։ Հնարավոր է նաեւ գրավների մասշտաբային արժեզրկում, այդ թվում՝ անշարժ գույքի։

Երկրորդ՝ անհանգստացնում են վիճակագրության հետ կապված մանիպուլյացիաները։ Իրականում $80 միլիարդի ոսկեարժութային պահուստները գրեթե չկան։ Համաձայն մեթոդաբանության (որը, հավանաբար, կվերանայեն այս դեֆոլտից հետո), կարճաժամկետ սվոփները գրանցվում են ոսկեարժութային պահուստների հաշվին, որոնք իրականում ներկայացնում են արտարժույթով վարկեր բարեկամ երկրների ոչ ամբողջովին անկախ Կենտրոնական բանկերից, ներառյալ՝ Սաուդյան Արաբիան:

«Հաշվի առնելով վերը նշվածը՝ իրավիճակը կարելի է գնահատել արդեն անվերահսկելի, այն զարգանում է արագացումով։ Հետեւելով էքսպոնենցիալ օրենքին՝ համակցված ճգնաժամի սուր փուլը կարելի է սպասել առաջիկա վեց ամիսներին՝ հենց ընտրություններին ընդառաջ։ Լիրան բազմակի կարժեզրկվի, ինչպես եւ թուրքական ակտիվները՝ անշարժ գույքը, բաժնետոմսերը, եվրապարտատոմսերը։ Թուրքական բանկերում խոշոր ավանդներ ունեցողների համար իմաստ ունի լավ կշռադատել փողերի նման տեղաբաշխման բոլոր ռիսկերն ու օգուտները»,- եզրափակել է սյունակագիրը։