“Ամերիաբանկի” կապիտալի շուկաների բաժնի ղեկավար Առնո Մոսիկյանի հարցազրույցը ՙՄԵԴԻԱՄԱՔՍ՚ գործակալությանն ու Banks.am պորտալին

- Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի կորպորատիվ պարտատոմսերի ու բաժնետոմսերի շուկայի վիճակը: Ինչպիսի՞ն է լինելու, Ձեր կարծիքով, այս շուկաների հետագա զարգացումը:

- Կորպորատիվ պարտատոմսերի շուկայում զարգացման տեմպերն անշուշտ նկատելի են: 2008 թ-ի արդյունքներով “ՆԱՍԴԱՔ ՕԷՄԷՔՍ Արմենիա” ֆոնդային բորսայի առևտրային հարթակում ցուցակված պարտատոմսերի առևտրային շրջանառությունը հասավ 2.3 մլրդ դրամի, այն պարագայում, երբ 2006-ի ցուցանիշը 0.48 մլրդ դրամ էր:

ՀՀ բաժնետոմսերի շուկան դեռևս չունի այն ակտիվությունը, որի պարագայում հնարավոր կլիներ խոսել կայացած շուկայի մասին: Այնտեղ 2008-ի ընթացքում տեղի է ունեցել մոտ 260 մլն դրամի գործարք, որի մոտ կեսը բաժին է ընկել “Ալմաստ” գործարանի բաժնետոմսերին: Ուստի ՀՀ կապիտալի շուկայի վրա ֆինանսական ճգնաժամի ազդեցության մասին խոսելիս, կցանկանայի անդրադառնալ միայն կորպորատիվ պարտատոմսերի շուկային:

Կորպորատիվ պարտատոմսերի շուկայում ներկա իրավիճակը կարելի է բնութագրել որպես “ռիսկ – եկամտաբերություն” հարաբերության մակրոտնտեսական հենքի ճշգրտմամբ պայմանավորված դադար: Ֆինանսատնտեսական ճգնաժամից դուրս գալու անորոշությունը և ՀՀ դրամի հետագա արժեզրկման սպասումներն էականորեն ազդել են ներդրողների վարքագծի վրա:

Փաստենք, որ ներդրողների կողմից կորպորատիվ պարտատոմսերի շուկայի իրենց ակտիվների դուրս բերման հիմնական պատճառ հանդիսացան ՀՀ դրամի հետագա արժեզրկման սպասումները: Անցյալ տարվա 4-րդ եռամսյակի սկզբից ներդրողների մոտ արդեն կային ՀՀ դրամի արժեզրկման և ՀՆԱ-ի կրճատման սպասումներ: 2009 թ. հունվար-փետրվար ամիսներին ներդրողների մոտ առաջացավ որոշակի խառնաշփոթ` պայմանավորված ձևավորված սպասումների հետ, ինչի արդյունքում վերջիններս գերադասեցին իրենց դրամային ակտիվները դուրս բերել պարտատոմսերի շուկայից և ներդնել արտարժույթով արտահայտված բանկային ավանդների մեջ:

Մարտյան արժեզրկումից հետո ՀՀ դրամով արտահայտված կորպորատիվ պարտատոմսերի մեջ ներդրումների մասին ներդրողներն արդեն խոսում են վերապահումներով:

Մեր կարծիքով, կորպորատիվ պարտատոմսերի շուկայում հնարավոր է զարգացման երկու սցենար: Մինչեւ երրորդ եռամսյակի վերջ ներդրողների համար արդեն պարզ կդառնա, թե ինչպես է իրագործվում ՀՀ Կառավարության հակաճգնաժամային ծրագիրը, եւ ինչպես է ՀՀ տնտեսությունը դուրս գալիս ճգնաժամից, որի պարագայում նրանց մոտ արդեն ձեւավորված կլինեն “ռիսկ – եկամտաբերություն” նոր հարաբերություններ: Այդ պայմաններում դրամական պարտքի շուկան արդեն կսկսի աշխատել իր նոր կանոններով:

Հակառակ պայմաններում մակրոտնտեսական պատկերը կլինի ոչ հստակ, եւ կապիտալի շուկայում դեռեւս կպահպանվի առկա անորոշությունը: Այս պարագայում արդեն մենք գտնում ենք, որ արտարժույթով թողարկումների հնարավորությունը կօգնի վերականգնել կապիտալի շուկայի ակտիվությունը: Գտնում եմ, այդ հարցի բարձրացումը խիստ կարեւոր է, որովհետեւ կորպորատիվ պարտքի շուկան այս պահին այնքան էլ ակտիվ չէ:

- Հարկավո՞ր են արդյոք օրենսդրական փոփոխություններ արտարժույթով արտահայտված պարտատոմսերի թողարկման համար:

- Օրենսդրական առաջարկներից օրենսդրական փոփոխությունների վերածվելու եւ ուժի մեջ մտնելու գործընթացը բավականին տեւական կլինի, այդ իսկ պատճառով առավել արդյունավետ ենք գտնում փորձել գտնել լուծումներ գործող օրենսդրության շրջանակներում:

Բանն այն է, որ եթե ՀՀ դրամի համեմատաբար կայուն փոխարժեքի պայմաններում արտասահմանյան ներդրողները մեծ հաջողությամբ կարողանում էին հեդջավորել իրենց ռիսկերը` արտարժութային ակտիվները վերածելով դրամայինի եւ օգտվելով ՀՀ դրամով արտահայտված պարտատոմսերի բարձր եկամտաբերությունից, ապա ներկայումս, երբ արտարժութային ռիսկերի հեդջավորման գործառնական ծախսերը էապես աճել են, ՀՀ ակտիվների դոլարով արտահայտված սպասված եկամտաբերությունը արտասահմանյան ներդրողների համար փաստացի դարձել է բացասական:

- Ինչո՞վ, Ձեր կարծիքով, կարելի է բացատրել հայաստանյան ընկերությունների պասիվությունը բաժնետոմսերի առաջնային հանրային առաջարկ /IPO/ իրականացնելու գործում: Ի՞նչ խթաններ կան այս գործընթացի ակտիվացման համար:

- Այն պասիվությունը, որին մենք ականատես ենք, մեր կարծիքով կախված է մի քանի կարևոր գործոններից:

Մեր ազգային մտածելակերպին բնորոշ է, երբ բիզնեսի սեփականատերերը խուսափում են ընկերության կանոնադրական կապիտալում այլ սեփականատեր ունենալուց, ինչի արդյունքում տուժում է “կառավարչի ինստիտուտը”:

Հանրային ընկերություն լինելու հետ կապված գործառնական ծախսերն ու պարտավորությունները չեն խրախուսում ընկերություններին գնալ նման քայլի: Սակայն պետք է ասել, որ նշված ծախսերն անհրաժեշտ է համեմատել կապիտալի շուկայի կողմից առաջարկվող իրական օգուտների հետ, որի պարագայում նժարն, անշուշտ, թեքվում է հանրային լինելու փաստարկի օգտին:

- Չի՞ լինի արդյոք “Արցախ ՀԷԿ”-ի IPO-ն ազդակ մյուս ընկերությունների համար:

- “Արցախ ՀԷԿ”-ի IPO-ն գովելի քայլ էր, էներգետիկայի ոլորտը հեռանկարային է: Ցավոք, տեղաբաշխումը համընկավ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի հետ, եւ ներդրողների խնդիրներն ու սպասումներն իրենց արտացոլումը գտան տեղաբաշխման արդյունքներում, սակայն հուսով ենք, որ IPO-ն հետագայում իր բարեհաջող շարունակությունը կգտնի:

Մենք գտնում ենք, որ IPO-ների գործընթացն ակտիվացնելու համար անհրաժեշտ են որոշակի խթաններ, մասնավորապես, պետության կողմից ակտիվ նախաձեռնություն այդ ոլորտում: Պետական սեփականության մասնավորեցման առավել ակտիվ փուլում բաժնետոմսերի շուկան արդյունավետ կերպով չօգտագործվեց, ինչը կարող էր շուկայի կայացման խթան հանդիսանալ: Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ դեռևս կան IPO-ի արժանի ընկերություններ, որոնք գտնվում են պետական սեփականության ներքո, մասնավորապես, հարկ է նշել ենթակառուցվածքային ընկերությունները:

- Ո՞ր գործոնները կարող են խրախուսել արտասահմանյան կապիտալի ներհոսքը Հայաստան: Կա՞ն արդյոք խոչընդոտներ, որոնք սահմանափակում են արտասահմանյան կապիտալի ներհոսքը:

- Ելնելով ֆինանսատնտեսական ճգնաժամով պարտադրված խաղի ներկայիս կանոներից` հարկ է նշել, որ արտարժույթով արտահայտված արժեթղթերի թողարկման, տեղաբաշխման, ինչպես նաեւ երկրորդային շուկայում դրանցով առեւտուրը կազմակերպելու հնարավորությունը միանշանակորեն կխթաներ կապիտալի ներհոսքը Հայաստան:

Հաջորդ խնդիրն առկա ներդրումային գործիքաշարի սղությունն է: Ներկայումս մեր շուկայում առաջարկվող ներդրումային գործիքները սահմանափակված են միայն տեղական արժույթով արտահայտված բաժնետոմսերով եւ կորպորատիվ պարտատոմսերով: Այս տեսականու ընդլայնումը նույնպես կարող է հետաքրքրություն առաջացնել արտասահմանյան ներդրողների մոտ:

Կուզենայի նշել նաեւ կապիտալի շուկան սպասարկող տեղեկատվական ենթահամակարգերի թերզարգացվածությունը:

- Ի՞նչ ծառայություններ է առաջարկում “Ամերիաբանկը” թողարկողներին ու ներդրողներին: Ունե՞ք արդյոք այնպիսի գործիքներ, որոնք դեռևս չեն կիրառվել/առաջարկվել շուկայում, եւ ե՞րբ եք նախատեսում դրանք առաջարկել շուկային:

- “Ամերիաբանկը” թողարկողներին և ներդրողներին ներկայումս կապիտալի շուկաներում առաջարկում է հետևյալ ստանդարտ ծառայությունները` բաժնետոմսերի, պարտատոմսերի, եվրոպարտատոմսերի, ածանցյալ, հիբրիդային եւ կառուցվածքային արժեթղթերի, ամերիկյան եւ գլոբալ հավաստագրերի թողարկում, տեղաբաշխում, դրա հետ կապված գործընթացների խորհրդատվական ուղեկցում եւ այլ հարակից ներդրումային ծառայություններ:

Նշվածներից որոշ ծառայություններ ստանդարտ են ՀՀ շուկայի համար, որոնք առաջարկվում են նաև շուկայի այլ մասնակիցների կողմից: Միակ վերապահումը կարելի է անել եվրոպարտատոմսերի, ամերիկյան և գլոբալ հավաստագրերի պարագայում, քանզի “Ամերիաբանկը” հնարավորություն ունի առաջարկել դրանք շնորհիվ մեր ռազմավարական գործընկեր “Տրոյկա Դիալոգի”:

Ինչ վերաբերում է դեռևս շուկայում չառաջարկված ծառայություններին, ապա պետք է նշենք, որ ներկայումս մեր թիմի կողմից մշակման և փորձարկման փուլում են գտնվում երեք գործիքներ, որոնք միանշանակ նոր կլինեն ՀՀ կապիտալի շուկայի համար և անպայման կհետաքրքրեն թե` թողարկողներին, թե` ներդրողներին, սակայն դրանց մասին մանրամասն կխոսենք մեր հետագա հանդիպումների ընթացքում:

Նշենք միայն, որ այդ գործիքները թողարկողներին և ներդրողներին առաջարկելը մեծապես կախված կլինի ֆինանսական ճգնաժամի հետագա զարգացումներից, այն հանգամանքից, թե ինչպես ՀՀ-ն կհաղթահարի այն և ինչ հակաճգնաժամային քայլեր կիրականացվեն ՀՀ կապիտալի շուկայի խթանման համար: Այստեղ, մասնավորապես, նկատի ունենք արտարժույթով արտահայտված արժեթղթերի թողարկման, տեղաբաշխման և երկրորդային շուկայում շրջանառության հնարավորության ապահովումը:

- Պահանջարկ ունե՞ն արդյոք “Ամերիաբանկի” ներդրումային բանկային գործիքներն այսօրվա պայմաններում: Ո՞ր գործիքն է այսօր առավել պահանջարկ վայելում:    

- Պահանջարկ, անշուշտ, կա, եւ դա է վկայում մեզ դիմած թողարկողների եւ ներդրողների թիվը: Իհարկե, ճգնաժամը որոշակի փոփոխություններ մտցրեց մեր բաժնի 2008-2009թթ. գործառնական ծրագրում, սակայն կատարված վերանայումը մեր ծրագրերն ու նպատակները չդարձրեց պակաս հավակնոտ ու մրցակցային:

Մենք շուկայում դիրքավորված ենք որպես կորպորատիվ-ներդրումային բանկ, ինչն, ըստ էության, նշանակում է, որ մեր հաճախորդները կարող են օգտվել ավանդական կորպորատիվ բանկային ծառայություններից` ներդրումային բանկային գործիքների հետ համակցության մեջ, և արդյունքում ստանալ առավել զգալի արդյունք:

Նման պահանջարկի խթան հանդիսացավ նախորդ տարվա աշնանը “Ամերիաբանկի” կողմից իրականացված ՀՀ կապիտալի շուկայում ամենահաջողված տեղաբաշխումներից մեկը` “ԻՄԷՔՍ ԳՐՈՒՊ” ՍՊԸ կորպորատիվ պարտատոմսերի տեղաբաշխումը:

- “Կայուն զարգացման ծրագրի” համաձայն, Հայաստանի կառավարությունը կոնկրետ նպատակներ է նախանշել բաժնետոմսերի շուկայի զարգացման ուղղությամբ: Ձեր կարծիքով, որքանո՞վ են այս նպատակներն իրատեսական:

- 2008թ. վերջի դրությամբ NASDAQ OMX Armenia-ում ցուցակված բաժնետոմսերի ընդհանուր կապիտալիզացիան կազմում էր 53 մլրդ դրամ, որի մոտ 47%-ը բաժին էր ընկնում մեկ թողարկողի, իսկ առավել խոշոր հինգ թողարկողների բաժին էր ընկնում կապիտալիզացիայի 99%-ը: “Կայուն զարգացման ծրագրի” համաձայն, 2010 թ-ին նախատեսվում է բաժնետոմսերի շուկայի կապիտալիզացիան հասցնել 263 մլրդ դրամի, իսկ 2021-ին` 2200 մլրդ դրամի, կամ ՀՆԱ 17%-ի:

2010 թ-ի համար ամրագրված նպատակն իրատեսական է, սակայն ոչ առանց պետական հիմնարար ու հետեւողական աջակցության: Եթե ընդունենք, որ գոնե մեկ համակարգաստեղծ ընկերություն, օրինակ` “ՀայՌուսգազարդ” ՓԲԸ-ն, դուրս գա IPO շուկա, կապիտալիզացիայի նպատակային ցուցանիշը կլինի ամբողջությամբ ապահովված:

- Հասանելի՞ են արդյոք “Ամերիաբանկի” ներդրումային ծառայությունները փոքր ու միջին տնտեսվարողներին, եւ օգտվու՞մ են արդյոք վերջիններս նման ծառայություններից:

- Իրականում, կապիտալի շուկայից ներգրավվող պարտքային ռեսուրսների արժեքը, այլ հավասար պայմաններում, ցածր է կամ առնվազն համեմատելի բանկային վարկի տոկոսին, հետեւաբար, ՓՄՁ տեսանկյունից պարտատոմսերի շուկան կարելի է դիտարկել որպես մրցակցային:

ՓՄՁ կողմից կապիտալի շուկայից ռեսուրսներ ներգրավելու որոշումը հանգում է հետևյալ երկընտրանքին. տրամադրել ու բացահայտել հանրությանը ընկերության վերաբերյալ ամբողջ էական տեղեկատվությունը` նրանից ռեսուրս ներգրավելու համար, թե՞ սահմանափակվել բանկի հետ վարկային հարաբերություններով, որի պարագայում ընկերության վերաբերյալ տեղեկատվությունը հասանելի է դառնում միայն բանկին:

- Ինչպե՞ս եք գնահատում ներդրումային բանկային շուկայում առկա մրցակցությունը: Որո՞նք են “Ամերիաբանկի” մրցակցային առավելությունները:

- Մրցակցություն անշուշտ կա, այն բավականին ուժեղ է: Իհարկե, կան մեր բանկի կողմից առաջարկվող ծառայություններ, օրինակ` եվրոպարտատոմսերը, ամերիկյան և գլոբալ հավաստագրերը, կառուցվածքային եւ ածանցյալ արժեթղթերը, որոնք ոչ բոլորի կողմից են առաջարկվում, սակայն ստանդարտ գործիքների շուկայում մրցակցությունն առկա է:

“Ամերիաբանկի” մրցունակությունը ամրապնդող գործոններ եմ համարում “Տրոյկա Դիալոգ” ընկերության ռազմավարական աջակցությունը եւ օպերատիվ մասնագիտական խորհրդատվությունը:

Գտնում եմ նաև, որ մեր ծառայությունների պահանջված լինելու գրավականը մեր պրոֆեսիոնալ թիմն է, որտեղ կան տարբեր միջազգային որակավորումներ ունեցող մասնագետներ, եւ բանկում ներդրված խրախուսման մեխանիզմի շնորհիվ այդ թիմը համախմբված գործում է մեկ նպատակի ուղղությամբ` հասնել հնարավոր առավելագույն արդյունքի:

Ինչպես արդեն հայտնի է, “Ամերիաբանկում” ներդրման փուլում է գտնվում հաճախորդների հետ հարաբերությունների կառավարման համակարգը (Customer relationship management  - CRM), որը հատկապես օգտակար կլինի բանկի կապիտալի շուկաների բաժնի աշխատանքի արդյունավետության բարձրացման համար:

ISO 9001:2008 որակի կառավարման համակարգն էլ իր հերթին թույլ է տալիս մեզ անընդհատ բարելավել մեր ծառայությունների որակը, ապահովել բիզնես գործընթացների շարունակականությունը, գիտելիքի, փորձի կուտակման և փոխանցման արդյունավետ մեխանիզմների ներդրումը: