Ներկայացնում ենք Ցյուրիխի EFG բանկի գլխավոր տնտեսագետ Շտեֆան Գերլախի հոդվածը՝ գրված Project Syndicate-ի համար:

Գնաճի կառավարումը շատերի կողմից համարվում է լավագույն դրամավարկային քաղաքականությունը, այդ թվում՝ փոքր, բաց տնտեսությունների համար: 1990-ականների սկզբին Նոր Զելանդիայի եւ Կանադայի կողմից ներմուծված այս մոտեցումը (որն արագ ընդունվել է Ավստրալիայի, Շվեդիայի եւ Միացյալ Թագավորության, ապա նաեւ Իսլանդիայի ու Նորվեգիայի կողմից՝ ի թիվս այլոց)  հետեւողականորեն կիրառվելու դեպքում կտրուկ նվազեցնում է գնաճի մակարդակն ու փոփոխականությունը: Ավելի ցածր եւ կանխատեսելի գնաճն, իր հերթին, նպաստում է ավելի լավ տնտեսական ցուցանիշներին՝ կանխելով եկամուտների բաշխման մեծ տեղաշարժերը, որոնք կարող են հետեւել ինֆլյացիայի կտրուկ եւ անսպասելի աճին (առնվազն մինչեւ COVID-19 համաճարակը):

Դժվար չէ տեսնել, թե ինչու է գնաճի կառավարումն ունեցել այս ազդեցությունը: Մոտեցումը ստիպում է կենտրոնական բանկին աննախադեպ կերպով կենտրոնանալ գների կայունության վրա: Այսպիսով, դրամավարկային քաղաքականության նպատակները եւ դրանց հասնելու միջոցները դառնում են թափանցիկ, իսկ այդ ազդանշանները ձեւավորում են հանրային վստահությունը:

Եվ այնուամենայնիվ, գնաճի կառավարման ստանդարտ պատումը հիմնված է կեղծ ենթադրության վրա: Իրականում, այս մոտեցումը կիրառող տնտեսություններից շատերն այնքան էլ բաց չեն: Համաշխարհային բանկի տվյալները ցույց են տալիս, որ առեւտուր-ՀՆԱ հարաբերակցությունը Ավստրալիայում եւ Նոր Զելանդիայում ընդամենը մոտ 50% է, Կանադայում եւ Մեծ Բրիտանիայում՝ 70%, Սկանդինավիայում՝ 90%: Դա շատ հեռու է Հոնկոնգի 384%, Սինգապուրի 336%, Շվեյցարիայի 140%, Դանիայի 128% հարաբերակցություններից, այսինքն՝ բոլոր այն տնտեսություններից, որոնք չեն կիրառում գնաճի կառավարում:

Հաշվի առնելով վերջին խմբի բարձր տնտեսական ցուցանիշները, կարելի է ասել, որ գնաճի կառավարումը ճիշտ չէ ծայրահեղ բաց տնտեսությունների համար: Այդ իսկ պատճառով Եվրամիության այն տնտեսությունները, որտեղ առեւտրի եւ ՀՆԱ-ի հարաբերակցությունը գերազանցում է 300%-ը, ներառյալ Լյուքսեմբուրգն ու Մալթան, միացել են այլ երկրներին եւ օգտագործում են եվրոն: Դա է նաեւ պատճառը, որ Դանիան, որը հարում է եվրոգոտու շատ ավելի մեծ տնտեսությանը, իր փոխարժեքը կապել է միասնական արժույթի հետ:

Հոնկոնգը նույնպես ֆիքսել է իր փոխարժեքը, թեեւ պատճառները դժվար թե վերաբերվեն այլ տնտեսություններին: Հոնկոնգի արժութային խորհուրդը ներդրվել է 1983 թվականին՝ հոնկոնգյան դոլարի աղետալի արժեզրկումից հետո, երբ Չինաստանը հայտարարեց, որ 1997-ին կվերականգնի ինքնիշխանությունը տարածաշրջանի նկատմամբ: Այս տեսակի քաղաքական զարգացումները կարող են մեծ ազդեցություն ունենալ փոխարժեքի վրա, որն արդարացված չէ մակրոտնտեսական հիմունքներով: Ֆիքսելով փոխարժեքը՝ Հոնկոնգը կարողացավ մեկուսացնել իր տնտեսությունը նման ցնցումներից։

Հաշվի առնելով, որ Հոնկոնգի տնտեսությունը հարում է Չինաստանի հսկա տնտեսությանը, բնական կլիներ, որ նա իր արժույթը ֆիքսեր յուանով, ինչպես եղել է մինչեւ 1935 թվականը, երբ երկու արժույթներն էլ ունեին արծաթի ստանդարտ: Սակայն 1970-ականների կեսերից Հոնկոնգը ֆիքսել է փոխարժեքը ԱՄՆ դոլարով, քանի որ չի կարելի կապվել յուանի պես արժույթին, որը լիովին փոխարկելի չէ եւ չունի մեծ, իրացվելի շուկա:

Շվեյցարիան եւ Սինգապուրն այլ ճանապարհ ընտրեցին: Այդ տնտեսությունները չափազանց շատ են ենթարկվում փոխարժեքի փոփոխությունների, որպեսզի հնարավոր լինի գնաճի ավանդական կառավարումը, ուստի նրանք որդեգրել են դրամավարկային քաղաքականության ռազմավարություններ, որոնք հարմարեցված իրենց հատուկ հանգամանքներին. ռազմավարություններ, որոնք ունեն մի քանի ընդհանուր առանձնահատկություններ:

Նախ եւ առաջ՝ թե՛ Շվեյցարիան, թե՛ Սինգապուրը հստակ ուշադրություն են դարձնում գների կայունությանը: Շվեյցարիայի Ազգային բանկը (SNB) սահմանել է սա որպես 2%-ից պակաս գնաճ, իսկ Սինգապուրի Դրամավարկային վարչությունը (MAS) կարողացել է այն թողնել չսահմանված՝ շնորհիվ երկար եւ հաջողակ փորձառության, որն ինքնին ապացույց է:

Երկրորդը. երկուսն էլ հստակ պատկերացում ունեն փոխարժեքի համապատասխան մակարդակի մասին, եւ երկուսն էլ փոխարժեքն ուղղորդում են դեպի այդ միջակայքը: Քանի որ SNB-ն սահմանում է նաեւ տոկոսադրույքները, այն երբեմն օգտագործում է այդ մեխանիզմը փոխարժեքի վրա ազդելու համար (երբեմն՝ մեծ միջամտություններ անելով): MAS-ը տոկոսադրույքներ չի սահմանում, ուստի սահմանել է փոխարժեքի շրջանակ:

Երրորդը. կենտրոնական բանկերից ոչ մեկը հրապարակավ չի հայտարարում փոխարժեքի ճշգրիտ մակարդակը, որը պատշաճ է համարում: Կենտրոնական բանկերը կարող են սահմանել այն տոկոսադրույքը, որով բանկային համակարգին վարկ են տրամադրում կամ ընդունում դրամական միջոցներ, բայց փոխարժեքը որոշում է շուկան: Եթե նրանք բացահայտեն փոխարժեքի որոշակի նպատակը, շուկայի մասնակիցները կարող են ազատորեն սպեկուլյացիաներ անել Կենտրոնական բանկի դեմ, ինչը կարող է բարդացնել դրամավարկային քաղաքականության իրագործումը:

Եվ վերջապես, երկու ռազմավարություններն էլ ընդունում են փոխարժեքը կարգավորելու օգուտը՝ ըստ փոփոխվող տնտեսական պայմանների (մշտապես ֆիքսված փոխարժեքը դժվար թե օպտիմալ լինի): Այս ռազմավարությունների արդյունքը գնաճի նախանձելի վերահսկումն է: 2000-23 թվականներին գնաճի միջին մակարդակը Շվեյցարիայում 0,6 տոկոս էր, իսկ Սինգապուրում՝ 2 տոկոս (հենց այն 2 տոկոսը, որին հիմնականում ձգտում են գնաճը կառավարող կենտրոնական բանկերը):

Երկու տնտեսություններն էլ իրենց լավ արդյունքներով պարտական են նրան, որ դրամավարկային վարչությունները թույլ են տվել, որ իրենց փոխարժեքները անհրաժեշտության դեպքում ենթարկվեն մեծ տեղաշարժերի: Միջազգային հաշվարկների բանկի տվյալները ցույց են տալիս, որ արդյունավետ անվանական փոխարժեքը (որը կարելի է համարել միջին փոխարժեք բոլոր առեւտրային գործընկերների համար) այս ժամանակահատվածում ամրապնդվել է միջինը տարեկան 1,3%-ով Սինգապուրում եւ 2,6%-ով` Շվեյցարիայում՝ դրանով իսկ նվազեցնելով ներմուծման արժեքը եւ զսպելով գնաճը։

Քաղաքականություն մշակելիս հեշտ չէ ամբոխից առանձնանալ: Սակայն Սինգապուրն ու Շվեյցարիան ընտրել են սեփական ուղին եւ մեծ հաջողություն ունեն: Թեեւ բազում տնտեսությունների համար գնաճի կառավարումը լավ ռազմավարություն է, ծայրահեղ բաց տնտեսությունները պետք է դիտարկեն այլընտրանքներ:

Թարգմանությունը՝ Մարիա Սադոյանի

Project Syndicate-ի հոդվածները Banks.am կայքում թարգմանաբար ներկայացվում են «Կուբ Ինվեսթ» ներդրումային ընկերության գործընկերությամբ:

Copyright: Project Syndicate, 2023.
www.project-syndicate.org