Ներկայացնում ենք Բերկլիում Կալիֆոռնիայի համալսարանի տնտեսագիտության եւ քաղաքագիտության պրոֆեսոր Բարրի Էյխենգրինի հոդվածը՝ գրված Project Syndicate-ի համար:

Երեք տարի տնտեսագետները սեւեռվել էին գնաճի վրա։ 2021 թվականի փետրվարին վերջին անգամն էր, երբ սպառողական գների ինդեքսի գնաճը Միացյալ Նահանգներում (բոլոր ապրանքների ու ծառայությունների համար, 12-ամսյա տոկոսային կտրվածքով) ցածր կամ հավասար էր Դաշնային պահուստի 2% նպատակակետից:

Նպատակային գնաճից բարձր այս դրվագն այժմ ավարտված լինելու նշաններ է ցույց տալիս: «Նշաններ է ցույց տալիս»-ը, իհարկե, ծածկագիր է, որը նշանակում է «երբեք չգիտես»: Հետագա ցնցումը, օրինակ՝ ֆինանսական շուկաների անկումը կամ աշխարհաքաղաքական խոշոր իրադարձությունները, դեռեւս կարող են շեղել գնաճի միտումը: Մինչ այժմ, սակայն, այդ ընթացքը, կարծես, անշեղորեն տանում է դեպի 2%:

Հույս կար, որ այս ցավագին երեք տարիներից մենք ինչ-որ դասեր քաղեցինք։ Գների կտրուկ աճը անցյալում օգնել էր գնաճի կառավարման առումով հաջողություն գրանցել: Որոշ դրվագներից մենք հասկացանք, որ կարեւոր է պահպանել կենտրոնական բանկի անկախությունը, որպեսզի այն կարողանա արձագանքել՝ անկախ քաղաքական նկատառումներից։ Մյուսներից մենք իմացանք, որ կենտրոնական բանկերը պետք է քաղաքականության առաջնահերթությունների հիերարխիա սահմանեն եւ այդ առաջնահերթությունների մասին տեղեկացնեն ֆինանսական շուկաներն եւ հանրությունը:

Այս անգամ, սակայն, պարզ չէ, թե ինչ ենք սովորել։ Վերջին գնաճի պատճառները եւ ինչու է հիմա գնաճը կարծես նվազում, խճճված հարց է մնում:

Հիմնական խառնաշփոթը վերաբերում է Դաշնային պահուստի դերին։ Արդյո՞ք այն արժե մեղադրել 2021-ի սկզբին կտրուկ գնաճի համար եւ գովել վերջերս գրանցված գնաճի նվազման համար:

Տեսակետներից մեկն այն է, որ գնաճի արագացումը կապ չուներ դրամավարկային քաղաքականության հետ եւ պայմանավորված էր մատակարարման խնդիրներով. կորոնավիրուսի հետ կապված աշխատուժի անկում, մատակարարման շղթայի խափանումներ եւ էլեկտրաէներգիայի պակաս: Դաշնային պահուստն արձագանքեց դանդաղ, բայց պատշաճ կերպով: Ավելի արագ գործելը չէր նպաստի կիսահաղորդիչների հասանելիությանը կամ օգնի մեղմել գնաճը, որը բխում է ապրանքների պակասից: Այն միայն կխորացներ 2020-ին եւ 2021-ի սկզբին սկսվող տնտեսական անկումը։

Ոմանք նմանապես պնդում են, որ Դաշնային պահուստը փոքր դերակատարում ուներ գնաճի վերջին նվազման մեջ: Եթե գնաճն իջել էր, քանի որ վերականգնվել էին մատակարարման խաթարված շղթաները եւ աշխատուժի շուկայից դուրս մնացածները նորից գործ ունեցան, ապա նույն լավ արդյունքը կլիներ առանց բարձր տոկոսադրույքների: Ավելին, եթե բարձր տոկոսադրույքները ճնշում են գնաճը հիմնականում ծախսերի կրճատումով ու գործազրկության աճով, ապա դրա ապացույցներ չկան. սպառումը մնում է կայուն, իսկ գործազրկությունը՝ պատմականորեն նվազագույն մակարդակի վրա:

Այս տեսակետը եւ՛ ճիշտ է, եւ՛ չափազանց պարզունակ: Մատակարարման խաթարման հետ մեկտեղ պահանջարկն ու սպասումները (գործոններ, որոնք լիովին Դաշնային պահուստը ազդեցության ոլորտում են) դեր խաղացին Ամերիկայի գնաճի վերջին ալիքի ժամանակ:

COVID-19-ի բռնկումից հետո ԱՄՆ տնային տնտեսությունների եկամուտը կրճատվեց ամսական 30 մլրդ դոլարով, քան նորմալ տնտեսության պայմաններում: Սակայն CARES ակտով (2 տրիլիոն դոլար արժողությամբ շտապ օգնության փաթեթ՝ ի պատասխան COVID-19-ի), 2020-ին նախագահ Դոնալդ Թրամփի կողմից ստորագրված COVID-19 տնտեսական օգնության օրինագծով եւ 2021-ի սկզբին նախագահ Ջո Բայդենի «Ամերիկյան փրկության ծրագրով» կառավարությունն ամսական 200 մլրդ. դոլար տրամադրեց հարկերի կրճատման եւ սպառումն ավելացման համար եւ լրացրեց այս 30 մլրդ դոլար եկամտային բացը:

Բարեբախտաբար, այս միջոցները մեղմեցին տուժած տնային տնտեսությունների եւ ձեռնարկությունների խնդիրները: Բայց դժվար է պատկերացնել, որ հնարավոր էր խուսափել գնաճից, առավել եւս հաշվի առնելով, որ առաջարկը սահմանափակ էր:

Անգամ ընդունելով, որ մեծ պահանջարկը մասամբ բացատրում է գնաճը, արդյո՞ք իրականում Դաշնային պահուստի սահմանափակող դրամավարկային քաղաքականության շնորհիվ էր, որ պատմությունը երջանիկ ավարտ ունեցավ: Ի վերջո, 2021-ի առաջին եռամսյակի հզոր հարկաբյուջետային խթանը երկար չտեւեց։ Հաչինսի կենտրոնի ֆինանսական ազդեցության ցուցանիշը, որը ցույց է տալիս, թե ինչպես է հարկաբյուջետային քաղաքականության փոփոխությունը նպաստում իրական ՀՆԱ-ի աճին, դարձավ բացասական արդեն 2021-ի երկրորդ եռամսյակում եւ այդպես էլ մնաց: Այնպես որ, միգուցե հարկաբյուջետային քաղաքականությունը եւ՛ առաջացրեց գնաճի խնդիրը, եւ՛ լուծեց այն։

Հիմնական պատճառը կասկածելու, որ Դաշնային պահուստը դեր է խաղացել գնաճի նահանջի մեջ, այն է, որ գործազրկությունը չաճեց, երբ քաղաքականություն մշակողները սկսեցին բարձրացնել տոկոսադրույքները: Ըստ այս տեսակետի, գնաճը զսպելու համար ավելի բարձր տոկոսադրույքները պետք է խանգարեն ընկերություններին ներդրումներ կատարել եւ մարդկանց աշխատանքի ընդունել, եւ դրանով ապագայի նկատմամբ անվստահ տնային տնտեսություններին տարհամոզել նախկինի պես ծախսեր անել:

Սակայն այս տեսակետը անտեսում է կենտրոնական բանկի քաղաքականության վստահելիությունը եւ հաղորդակցման ուղիները: Դաշնային պահուստը, անկասկած, ազդարարել էր, որ եթե գնաճը չիջնի, այն պատրաստ է ավելին անել՝ նույնիսկ գործազրկության աճի գնով: Դաշնային պահուստը տեղյակ պահեց, որ թույլ չի տա, որ գնաճը պահպանվի, ինչը մեղմացրեց աշխատավարձերի բարձրացման հրատապությունը: Աշխատավարձերի աճն իրականում արագացավ, բայց ոչ չափից դուրս։ Այս չափավորությունն իր հերթին կանխեց գործազրկության աճը՝ միաժամանակ սահմանափակելով Դաշնային պահուստի հետագա միջամտման անհրաժեշտությունը:

Այսպիսով, դասն այն է, որ դրամավարկային քաղաքականությունը ԱՄՆ-ի կտրուկ գնաճի եւ նվազման ամբողջական բացատրությունը չէ: Բայց այն անտեղի չէր, ինչպես կասեն Դաշնային պահուստի որոշ քննադատներ:

Թարգմանությունը՝ Մարիա Սադոյանի

Project Syndicate-ի հոդվածները Banks.am կայքում թարգմանաբար ներկայացվում են «Կուբ Ինվեսթ» ներդրումային ընկերության գործընկերությամբ:

Copyright: Project Syndicate, 2023.
www.project-syndicate.org