Տարեսկզբին Մալայզիայի մայրաքաղաք Կուալա Լումպուրում կայացել է «Մենեջմենթի, սոցիալական գիտությունների եւ արդյունաբերական ինժեներիայի 3-րդ միջազգային համաժողովը», որը նման ձեւաչափի խոշորագույն գիտական միջոցառումներից է Ասիայում:

Համաժողովին մասնակցել է նաեւ Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի (ՀՊՏՀ) գիտության բաժնի պետ Խորեն Մխիթարյանը, որը ներկայացրել է Հայաստանի ֆինանսական համակարգին նվիրված իր երկու զեկուցումները`«ՀՀ բանկային համակարգի գործունեության կարգավորման հիմնական գործիքները եւ զարգացման հեռանկարները» եւ «Բանկային համակարգի իրացվելիության կառավարման արդի հիմնախնդիրները հետճգնաժամային ժամանակաշրջանում» թեմաներով:

Խորեն Մխիթարյանը ղեկավարել է նաեւ համաժողովի տնտեսագիտության բաժանմունքը, եւ համաժողովի ամփոփման արդյունքներով 3 առանձին մրցանակների է արժանացել՝ լիագումար նիստի լավագույն զեկուցման, բաժանմունքի լավագույն նախագահողի եւ բաժանմունքի լավագույն ելույթի համար:

Հայ գիտնականի հաջողությունները միջազգային ասպարեզում լավ առիթ հանդիսացան հանդիպելու նրա հետ եւ զրուցելու համաժողովում իր կողմից բարձրացրած հարցերի շուրջ:

- Շնորհավորում ենք Ձեզ համաժողովում գրանցած հաջողությունների կապակցությամբ: Ակնհայտ է, որ այսօր համաշխարհային տնտեսագիտական միտքը թեքվում է դեպի Ասիա, այս առումով Հայաստանի ներգրավվածությունը, կարծում ենք, խիստ օգտակար է:

- Միանշանակ: Իմ խորին համոզմամբ, աշխարհի ֆինանսական համակարգի հետագա կառավարումն իրականացվելու է հենց Ասիայի կողմից: Ասիան հիմա շատ մեծ թափով զարգանում է: Այսօր վերսկսվել են 10 տարի առաջ կանգնեցված Asian Currency Unit-ի (ACU)` ասիական միացյալ դրամական միավորի ստեղծման շուրջ քննարկումները: Երբ Ասիան՝ Չինաստանի եւ Ճապոնիայի գլխավորությամբ, կունենա եվրոյի իր համարժեքը, ֆինանսական աշխարհի նժարը կթեքվի դեպի այնտեղ:

Համաժողովի ընթացքում մենք լսեցինք տարբեր երկրների ֆինանսատնտեսական հիմնախնդիրների մասին այդ իսկ երկրների ներկայացուցիչների կողմից՝ ստանալով այնքան օգտակար տեղեկատվություն, որն անգամ չես կարող ստանալ երկարատեւ դասընթացների ժամանակ:

- Համաժողովում Դուք պատմել եք Հայաստանի ֆինանսական համակարգում իրացվելիության կառավարման արդի հիմնախնդիրների մասին: Որո՞նք են դրանք:

- Մեր բանկիրներից բազմիցս լսած կլինեք այս արտահայտությունը. «ՀՀ բանկային համակարգի իրացվելիությունը շատ բարձր է»:

Ես երբեւիցե չեմ կարողացել հասկանալ այս նախադասության ոգեւորության իմաստը: Սա մեր բանկային համակարգի հիմնական թերություններից է: Եթե փորձենք այն փոքր-ինչ պրիմիտիվ խոսքերով ներկայացնել, կհնչեր այսպես. «Մենք լիքը փոխ ունենք, սակայն չգիտենք օգտագործման ոլորտները»:

Ցանկալի չէ, որ համակարգի իրացվելիությունը բարձր լինի, այն պետք է լինի միջին մակարդակի: Արդյունքում իրական եւ ֆինանսական հատվածների կապն առկա չէ, նրանք իրար հետ զուգակցված չեն:

Ի դեպ, համաժողովում Զիմբաբվեից մի պրոֆեսոր ներկայացնում էր այդ երկրի բանկային համակարգի էվոլյուցիան: Երբ նա խոսում էր, ինձ սկսեց թվալ, որ նա հայ է եւ խոսում է Հայաստանի բանկային համակարգի մասին՝ այնքան նման էր մեր եւ իրենց բանկային համակարգերի զարգացման ուղին: Ի դեպ, Զիմբաբվեում եւս առկա է այս նույն խնդիրը` բանկային համակարգի գերիրացվելիությունը:

Ամենազավեշտն այն էր, որ Միացյալ Նահանգներից երկու պրոֆեսորներ ընդհանրապես չէին կարողանում հասկանալ, թե ինչ  է նշանակում բանկային համակարգի բարձր իրացվելիություն:  Նրանց համար անհասկանալի էր, թե ինչպես կարելի է ունենալ գումար եւ չգտնել դրա ներդրման ոլորտը:

Սա մեր բանկային համակարգի համար առաջին խնդիրն է, որի լուծումը պետք է դառնա մեր տնտեսական աճի կարեւորագույն գործոնը:

- Այս խնդրի ինչպիսի՞ լուծումներ եք առաջարկում:

- Պետք է ինտենսիվացնել ֆինանսական ու իրական հատվածների կապը: Ինքս երկար տարիներ աշխատել եմ բանկային համակարգում եւ միայն վերջին տարիներին եմ եկել դեպի գիտական բնագավառ: Բանկային համակարգում աշխատելու տարիներին բազմիցս հանգում էի այս խնդրին. ունենք ֆինանսական միջոցներ, սակայն չունենք օգտագործման ոլորտ:

Հարցն այն չէր, որ չկան վարկային հայտեր, ուղղակի մեր բանկային համակարգում խիստ բյուրոկրատացված էր փաստաթղթաշրջանառությունը եւ չափազանց խիստ են վարկառուներին ներկայացվող պահանջները:

Բացի այդ, վարկերից զատ գոյություն ունեն բազմաթիվ այլ ֆինանսական գործիքներ՝ բանկի դրամական միջոցները շրջանառության մեջ դնելու համար: Ակտիվություն այս ոլորտում, ցավոք, այսօր չի նկատվում:

Ի՞նչ գովազդ ենք մենք այսօր հիմնականում լսում բանկերից՝ ավանդներ եւ վարկեր: Բայց չէ՞ որ կան բազմաթիվ այլ գործիքներ:

- Բանկերի պասիվությունը ֆինանսական գործիքների դիվերսիֆիկացման հարցում փոքր-ինչ անհասկանալի է, եթե հաշվի առնենք, որ Հայաստանի փոքրաթիվ բնակչությանը սպասարկում է թվով 21 բանկ, եւ մրցակցությունը նրանց միջեւ պետք է որ բուռն լիներ:

- Ճիշտ եք, Հայաստանում բանկային սուր մրցակցություն, որպես այդպիսին, չկա: Ավանդների եւ վարկերի տոկոսադրույքները բանկերում բավականին մոտ են: Ո՞ր դեպքում է լինում նման մրցակցություն. երբ խաղացողները գտնում են, որ շուկան հագեցած է, եւ առանձնապես հարկ չկա դիմելու կտրուկ քայլերի: Մենեջմենթում դա կոչվում է չափավոր կամ սահմանափակ աճի ռազմավարություն:

Այս պայմաններում գալիս է մի պահ, երբ տնտեսության իրական հատվածում նկատվում է անկում կամ ստագնացիա, իսկ ֆինանսական հատվածում՝ ընդհակառակը՝ շահութաբերության աճ:

- Փոքր-ինչ զավեշտալի է հայաստանյան ներկայիս իրողությունը, երբ ֆինանսական հատվածը, կարծես, շատ լավ է գործում, իսկ իրականը՝ ոչ այնքան:

- Տնտեսագիտության մեջ կա մի այսպիսի հարց. բանկե՞րն են օգնելու տնտեսությանը զարգանալ, թե՞ հակառակը: Մեզ մոտ, փաստորեն, հակառակն է, մինչդեռ բանկն ուղղակի պետք է ֆինանսական միջնորդ լիներ:

Մեր գործադիր իշխանության թիվ մեկ խնդիրը պետք է դառնա ֆինանսական եւ իրական հատվածների միջեւ կապի ապահովումն ու ամրապնդումը:

- 2012-ի արդյունքներով Հայաստանի բանկային ակտիվներ/ՀՆԱ հարաբերակցությունը 58% է, եւ դա միջին ցուցանիշ է համարվում ԱՊՀ-ում:

- Այո, դա միջին ցուցանիշ է մեր տարածաշրջանի համար, սակայն վիճակագրական տվյալներով հնարավոր չէ իրական պատկերացում կազմել տվյալ երկրում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ:

Այս 58%-ի առյուծի բաժինը հասնում է մեկ-երկու ոլորտի: Եթե ուսումնասիրենք բանկերի ֆինանսավորման հիմնական ոլորտները, կտեսնենք, որ դրանք բավականին քիչ են:

- Բանկային վերահսկողության Բազել 3 պահանջների ներդրումն արդյո՞ք էլ ավելի չի խզի ֆինանսական եւ իրական հատվածների միջեւ կապը, հաշվի առնելով, որ բանկերին ավելի խիստ նորմատիվային պահանջներ կառաջադրվեն:

- Հենց այս հարցը բարձրացվել է իմ մյուս զեկուցման մեջ: Բազելյան կոմիտեն մշակում է ընդհանուր չափանիշներ բոլոր երկրների կենտրոնական բանկերի համար: Մենք եւս շարժվում ենք այս չափանիշներով:

Բազել 2-ն արդեն իսկ խնդիրներ առաջացրել է մեր բանկային համակարգի համար. բավականին խստացվեցին կապիտալի համարժեքության եւ իրացվելիության պահանջները:

Բազել 3-ն արդեն մի փոքր անհասկանալի է, քանի որ լույս տեսնելուց հետո այն կոնֆլիկտային իրավիճակ է առաջացրել անգամ եվրոպական երկրներում:

Իմ կարծիքով, Բազել 3-ի գլխավոր չափանիշը պետք է լինի ոչ թե համապարտադիր տնտեսական նորմատիվների սահմանումը, այլ որոշակի դիֆերենցված մոտեցումը՝ հաշվի առնելով տվյալ երկրի տնտեսական զարգացման մակարդակը: Տնտեսական զարգացման տարբեր փուլերում գտնվող երկրների բանկերի հանդեպ նույն պահանջների ներկայացումը, համոզված եմ, լավ բանի չի հանգեցնի, հատկապես մեզ պես զարգացող երկրներում:

Այսօր նույն կանոններով են գործում ԱՄՆ Ֆեդերալ պահուստային համակարգը, Միացյալ Թագավորության կենտրոնական բանկը եւ Հայաստանի կենտրոնական բանկը: Այստեղ անհրաժեշտ է տարբերակված մոտեցում:

- Եթե Բազել 3-ը, այնուամենայնիվ, 2015-ից սկսի ներդրվել իր ներկայիս տեսքով, նշանակո՞ւմ է դա արդյոք, որ մի շարք հայկական բանկեր կհայտնվեն բարդ դրության մեջ:

- Այո: Փոքր եւ միջին բանկերը կհայտնվեն ծանր կացության առջեւ: Այստեղ չի բացառվում նաեւ մեր Կենտրոնական բանկի որոշակի ֆինանսական աջակցությունը, բայց դա, իհարկե, խնդրի լուծում չէ:

Սակայն դա ավելի վատ կանդրադառնա ոչ այնքան բանկերի, որքան իրական հատվածի վրա: Նման խստացումները կարող են անգամ հասցնել ռեցեսիայի եւ տնտեսական անկման:

- Առավել մեծ հաճույքով մեր բանկիրները հայտարարում են, որ իրենց մոտ չաշխատող վարկերի մակարդակն ամենացածրն է եթե ոչ աշխարհում, ապա ԱՊՀ-ում: Օրինակ Վրաստանում չաշխատող վարկերի մասնաբաժինը 2012-ի արդյունքներով 12% է, իսկ Հայաստանում՝ 3,6%:

- Եթե բանկիրները պնդում են, որ մեզ մոտ շատ ցածր է անհուսալի վարկերի տեսակարար կշիռը, դա պետք է վկայի մեր բնակչության կենսամակարդակի բարձրացման եւ լավ վճարունակության մասին, ինչն իրականում այդպես չէ:

Դա կարող է պարզաբանվել նաեւ տվյալ բանկի կողմից վարվող ճիշտ վարկային քաղաքականությամբ, այնպես որ նման ցուցանիշը գովելի է առանձին բանկի, բայց ոչ ամբողջ համակարգի պարագայում:

Վարկերի չվերադարձելիության նման ցածր ցուցանիշը գոհացուցիչ կլիներ, եթե համակարգում լիներ ակտիվների ավելի բարձր շրջանառություն:

Խորեն Մխիթարյանի հետ զրուցել է Ռուբեն Հարությունյանը: