«Ռեստիտուտոր Քեյ Փի» կոլլեկտորային ընկերության տնօրեն Լորիս Եղոյանի հարցազրույցը Մեդիամաքս գործակալությանն ու Banks.am պորտալին

- Արդյո՞ք ճգնաժամն է դարձել ձեր ընկերության հիմնադրման հիմնական նախապայմանը: Հետաքրքիր է նաեւ իմանալ` ի՞նչ կոնկրետ խնդիրներ է ստանձնում կոլլեկտորային բիզնեսը, մասնավորապես, ձեր ընկերությունը:

- Չէի ասի, թե ճգնաժամն է դարձել մեր ընկերության հիմնադրման հիմնական նախապայմանը: Ավելի ճիշտ, ճգնաժամը հանդես է եկել որպես խթան խնդրահարույց վարկերի եւ չկատարված պարտավորությունների մակարդակի աճի պայմաններում: Բնականաբար, ֆինանսավարկային կազմակերպությունները ստիպված էին միջոցներ ձեռնարկել այդ պարտավորությունները ժամանակին կատարելու համար: Չկատարված կամ ոչ պատշաճ կերպով կատարված պարտավորությունների խնդիրը միշտ եղել է, կա եւ կլինի մեր հասարակությունում. հենց այս գաղափարն է ընկած մեր ընկերության ստեղծման հիմքում: 

Ընկերության հիմնադրման ընթացքում ուսումնասիրվել է կոլլեկտորային գործունեության համաշխարհային փորձը, ինչպես նաեւ հայկական դատական փորձը բռնագրավված պարտավորությունների ծավալի որոշման ուղղությամբ, ինչն էլ ավելի ամրապնդեց կոլլեկտորային գործունեությամբ զբաղվելու մեր մտադրությունները:

Խոսելով Հայաստանում առաջին` «Ռեստիտուտոր Քեյ Փի» կոլլեկտորային ընկերության խնդիրների մասին` կցանկանայի առանձնացնել երկու հիմնական գործոն: Անկասկած, առաջին խնդիրը ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց ժամկետանց պարտավորությունների կամ խնդրահարույց վարկերի առավելագույնս մեծ պորտֆելի բռնագանձումն է, այսինքն` մեր գործունեության բիզնես-բաղադրիչի ապահովումը: Դրա հետ մեկտեղ, մեր բիզնեսն իր մեջ պարունակում է սոցիալական պատասխանատվության տարրեր եւ խրախուսում է մեր երկրում վարկավորման զարգացման գործընթացը: Գաղտնիք չէ, որ ֆինանսական կազմակերպությունները նախապես իրենց վարկային պորտֆելներ են մտցնում որոշակի հավելումներ հնարավոր չկատարված պարտավորությունների համար, ինչը հանգեցնում է տոկոսադրույքի աճի: Ստացվում է, որ անբարեխիղճ վարկառուների պատճառով վնասներ են կրում բոլոր հաճախորդները:

Բացի այդ, շատ կարեւոր է վարկատուների իրավունքների ու շահերի պաշտպանությունը, քանի որ ֆինանսաբանկային համակարգը ՀՀ տնտեսության զարգացման անկյունաքարն ու զարգացման ռեսուրսն է եւ արտասահմանյան ներդրումների ներգրավման երաշխիքը: Վստահ եմ, որ դեպքերի մեծամասնությունում վարկատուների իրավունքներն ու շահերը պետք է պաշտպանել փաստացի գործողություններով, այլ ոչ թե անվերջ տեսական վերլուծություններով ու հետազոտություններով: Կցանկանայի կոչ անել բոլոր սուբյեկտներին, ովքեր ստանձնել են վարկատուների իրավունքների ու շահերի պաշտպանի դերը, համագործակցել մեր ընկերության հետ, որն իր փաստացի գործունեությամբ իրապես պաշտպանում է վարկատուների իրավունքները` նրանց օգնելով պայքարել պարտքերի եւ այլ բացասական դրսեւորումների դեմ:

- Ինչպիսի՞ն է ձեր հաճախորդային բազայի կառուցվածքը, կա՞ն արդյոք ընկերություններ, որոնց հետ աշխատում եք մշտական հիմունքներով:

- Մեր հաճախորդները բանկերն են, վարկային կազմակերպությունները, իրավաբանական եւ ֆիզիկական անձինք: Բանկերից մենք մշտական հիմունքներով համագործակցում ենք «ԱԿԲԱ-Կրեդիտ Ագրիկոլ Բանկի» հետ, սկսել ենք համագործակցել նաեւ «Արցախբանկի» հետ: Ունիվերսալ վարկային կազմակերպություններից համագործակցում ենք «Նոր Հորիզոնի» հետ, համագործակցության ուղղությամբ բանակցություններ ենք վարում «Արեգակ» ՈՒՎԿ-ի եւ այլ ֆինանսական հաստատությունների հետ:

Ինչ վերաբերում է ոչ ֆինանսական կազմակերպություններին, ապա մեծամասամբ մեր հաճախորդները շինարարական ընկերություններն են: Հարկ է նշել, որ ընդհանուր առմամբ մեր ընկերության նկատմամբ վերաբերմունքը հայկական գործարար հանրությունում օրեցօր փոխվում է վստահության աճի ուղղությամբ:

Կցանկանայի նշել նաեւ մեր ծառայություններին դիմող ֆիզիկական անձանց միջեւ չկատարված պարտավորությունների մեծ աճը:

- Որքանո՞վ են ժամկետանց բանկերի ու վարկային կազմակերպությունների կողմից Ձեր կազմակերպությանը տրամադրվող պարտքերը: Կա՞ արդյոք որոշակի առանձնահատկություն, այսպես կոչված, հին պարտքերի վերադարձման աշխատանքում:

- Հաշվի առնելով, որ մենք Հայաստանում առաջին եւ, որքան գիտեմ, միակ կոլլեկտորային ընկերությունն ենք, հասարակության մեջ եւ ֆինանսաբանկային միջավայրում դեռեւս չի ձեւավորվել կոլլեկտորային ընկերությունների հետ գործարար շփումների կուլտուրա: Այդ պատճառով ժամկետանցության աստիճանը գտնվում է հենց ֆինանսական կազմակերպությունների հայեցողության տակ:

Բնականաբար, մեզ են փոխանցվում ամենախնդրահարույց, ես կասեի` «անհույս» գործերը: Ժամկետանցության նման ժամկետները բավականին երկար են եւ կարող են հասնել մինչեւ 2 տարվա: Մեր կողմից բազմիցս առաջարկվել է սպասարկել ավելի թարմ գործեր, մասնավորապես, աութսորսինգի հանձնել 30 օր ժամկետանցությամբ պարտքերը, ինչը կհանգեցներ խնդրահարույց պարտքերի վերադարձման ավելի բարձր արդյունավետության:

Այսպես թե այնպես, մենք բոլոր պարտապանների հետ աշխատում ենք նմանատիպ սխեմայով, որը բաղկացած է երեք փուլերից` Soft-сollection` տեղեկատվության հավաքում, ստուգում եւ վերլուծություն, հեռախոսազանգերի միջոցով կապի հաստատում պարտապանի հետ; Hard-collection` պարտավորությունների կատարման վերաբերյալ բանակցությունների անցկացում; Legal-collection` դատական գործընթաց: Վերջին փուլի մասով կցանկանայի նշել, որ մեզ փոխանցվող գործերի մեծամասնությունն արդեն անցել է դատական ատյաններով, եւ մեզ մնում են արտադատարանական ընթացակարգերը` բանակցել եւ օրենքի շրջանակներում ազդել պարտապանի վրա: 

Անկասկած, հին պարտքերի վերադարձման գործընթացը շատ ավելի բարդ է: Նախ, պարտապանն իրեն շատ ավելի հանգիստ է զգում, ինչպես նաեւ ժամանակի ընթացքում գործի հանգամանքներն արդեն չեն համապատասխանում իրական պայմաններին: Օրինակ, երկու տարվա ընթացքում պարտապանը կարող է կորցնել աշխատանքը կամ տեղափոխվել այլ երկիր: Այդ կապակցությամբ մենք երկկողմ համագործակցություն ենք հաստատել Ռուսաստանի, Ուկրաինայի եւ ԱՄՆ-ի կոլլեկտորների հետ:

- Վերջին ամիսներին փոխվե՞լ է արդյոք ձեր գործակալության սպասարկմանը փոխանցվող վարկային պորտֆելների կառուցվածքը: Մասնավորապես, կարելի՞ է խոսել ավտովարկերի վերադարձման մասին:

- Մեր պորտֆելում ժամկետանց վարկերի ոլորտում «առաջատար» են սպառողական եւ քարտային վարկերը: Նկատելի է նաեւ ժամկետանց ավտովարկերի ավելացման միտում:

- Կապեր հաստատվե՞լ են բջջային կապի եւ բնակարանային-կոմունալ տնտեսության օպերատորների հետ:

- Մենք համագործակցություն ենք առաջարկել «ԱրմենՏել»-ին եւ «ՎիվաՍել-ՄՏՍ»-ին: Սակայն պարզվել է, որ քանի որ բջջային օպերատորների գործունեությունը մեծամասամբ կապված է հետվճարային վճարումների հետ, ապա բջջային օպերատորներն իրենք ունեն պարտքերի վերադարձման մշակված մեխանիզմներ եւ փորձ:

Միաժամանակ, կարող ենք նշել բջջային օպերատորների կողմից ժամկետանց պարտքերը կոլլեկտորային ընկերությանն աութսորսինգի հանձնելու առնվազն երկու պատճառ: Նախ, մենք աշխատավարձ չենք ստանում, այլ աշխատում ենք միջնորդավճարներով, եւ այդ կապակցությամբ շահագրգռված ենք պարտքերի վերադարձմամբ: Եվ երկրորդ, եթե ընկերության իրավաբանները, ովքեր որպես կանոն զբաղվում են կոնկրետ պարտքերի վերադարձմամբ, ծանրաբեռնված են ամենատարբեր ծառայողական պարտականություններով, ապա մենք մասնագիտացված ենք բացառապես պարտքերի վերադարձման բնագավառում` գործելով ավելի ճկուն եւ օպերատիվ:

Ինչ վերաբերում է բնակարանային-կոմունալ տնտեսության ընկերություններին, ապա մոտ ապագայում ծրագրում ենք նրանցից մի քանիսի հետ սկսել բանակցային գործընթացը եւ դրական արդյունքի հույս ունենք:

 - Ու՞մ հետ են ավելի շատ խնդիրներ ծագում` ֆիզիկական, թե՞ իրավաբանական անձանց հետ:

- Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե արդյոք պարտապանը վճարունակ է, թե ոչ: Եթե պարտապանը վճարունակ չէ, ապա լինի նա ֆիզիկական, թե իրավաբանական անձ, մենք բախվում ենք բազմաթիվ խնդիրների: Ֆիզիկական անձի դեպքում իր պարտավորությունների կատարմամբ շահագրգռված է ոչ միայն նա, այլեւ նրա մերձավորները, ինչը մեզ որոշակի առավելություններ է տալիս:

Այն դեպքում, երբ ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ իրավաբանական անձը վճարունակ է, ավելի հեշտ է աշխատել իրավաբանական անձի հետ, քանի որ կան տնտեսվարող սուբյեկտի վրա ազդելու անսահման մեթոդներ` դատաքննություններ, կալանք գույքի կամ դրամական միջոցների վրա, թույլատրելի սահմաններում ազդեցություն ընկերության գործարար համբավի վրա եւ այլն: 

- Ներկայումս պարտավորությունների ի՞նչ ծավալ եք սպասարկում եւ ինչպիսի՞ն է վերադարձման մասնաբաժինը:

- Թույլ տվեք չբարձրաձայնել մեր կողմից սպասարկվող պարտքերի գումարը, քանի որ դա կարող է ոգեւորել մեր հավանական մրցակիցներին կամ, ընդհակառակը, հիասթափեցնել նրանց: Այնպես որ, թող դա մնա առեւտրային գաղտնիք:

Ինչ վերաբերում է հարցի երկրորդ մասին, ապա այս ամսվա տվյալներով հավաքագրված պարտավորությունները կազմել են մեր կողմից սպասարկվող ընդհանուր գործերի 55-58%-ը: Ես դա բավականին բարձր ցուցանիշ եմ համարում, քանի որ, կրկնում եմ, մեզ են փոխանցում ամենաբարդ եւ մեծամասամբ «անհույս» գործերը:

- Ի՞նչ չափանիշներից է կախված ձեր գործարքների միջնորդավճարների ծավալը:

- Մեր միջնորդավճարների ծավալը տատանվում է 15-ից 40 տոկոսի սահմաններում: Ամեն ինչ կախված է մեզ փոխանցվող գործերի ծավալից, դրանց բարդությունից, ժամկետանցությունից, նրանից, թե ով է հանդես գալիս որպես պարտապան, նրա հնարավորություններից եւ այլն:

Օգտվելով առիթից` կցանկանայի նշել, որ մեր հետագա ծրագրերի մեջ է մտնում նաեւ խնդրահարույց վարկերի «գնումը»:

- Օրենսդրական կարգավորում պահանջող ի՞նչ խնդիրների է բախվում կոլլեկտորային գործունեությունը: Կոլլեկտորների ո՞ր խնդիրները կարող է լուծել օրենքը:

- Միանգամից նշեմ, որ մեր երկրում կոլլեկտորային գործունեությունը օրենքով չի կարգավորվում: Միաժամանակ, մեր գործունեությունը չի հակասում երկրում գործող օրենսդրությանը:

Բնականաբար, օրենքի ընդունմամբ մենք կունենանք որոշակի արտոնություններ` պետական մարմիններից տեղեկատվության ավելի օպերատիվ ձեռք բերում, կոլլեկտորային ընկերություններին որոշակի իրավասությունների տրամադրում` կապված պարտապանների հետ կապերի հաստատման խնդրի հետ եւ այլն:

Միանշանակ, օրենսդիր մարմինը պետք է ելնի այն տրամաբանությունից, որ օրենքի ընդունումն ուղղված կլինի վարկատուների պաշտպանությանը, եւ եթե կոլլեկտորային ընկերությունն աջակցում է նրանց գործունեությանը, ապա առկա է նրան լայն իրավասություններով օժտելու անհրաժեշտություն:
 
Հայաստանը միակ երկիրը չէ, որտեղ կոլլեկտորային բիզնեսը չի կարգավորվում օրենքով, նույնիսկ եվրոպական որոշ երկրներում չկա օրենք կոլլեկտորային գործունեության մասին:

Այլ կերպ է ԱՄՆ-ում, որտեղ կոլլեկտորային բիզնեսն այնքան է սերտաճել պետական ապարատին, որ կոլլեկտորային գործակալությունները գտնվում են անմիջապես դատարանների շենքերում, եւ գալով դատարան` պարտապանը կարող է տեղում մարել պարտքը կոլլեկտորային ընկերությունում եւ խուսափել հետագա դատական քննությունից:

- Ասում են, որ կոլլեկտորը նախեւառաջ հոգեբան է. մասնագիտական ի՞նչ այլ հմտություններ են անհրաժեշտ կոլլեկտորային գործունեության համար:

- Իմ կարծիքով, կոլլեկտորը առաջին հերթին պետք է լինի գրագետ վերլուծաբան, որպեսզի ճիշտ եւ ժամանակին կողմնորոշվի իրադրության մեջ: Անկասկած, հոգեբանական գործոնի առկայությունը եւս կարեւոր դեր է խաղում, ես կասեի` պարտապանի վրա հոգեբանական ազդեցությունը գործի կեսն է: Բացի դրանից, կոլլեկտորը պետք է լինի լավ իրավաբան եւ միաժամանակ ունենա ֆինանսական կրթություն, քանի որ իսկական կոլլեկտոր է համարվում այն կոլլեկտորը, ով հնարավորության դեպքում կարող է բարելավել պարտապանի դրությունը` նրան ելքի ուղի ցույց տալով ստեղծված իրավիճակից, ինչը եւ դեպքերի մեծամասնությունում արվում է մեր կողմից:

- Դուք առաջիկայում ակնկալու՞մ եք Հայաստանում կոլլեկտորային ընկերությունների թվի աճ:

- Կոլլեկտորային ծառայությունների պահանջարկ առկա է, սակայն դրա հետ մեկտեղ ֆինանսական կազմակերպությունները շատ պահպանողական են գործընկեր-կազմակերպությունների ընտրության հարցում: Իմ կարծիքով, մեկ տարվա ընթացքում կոլլեկտորությունը կդառնա մոդայիկ բիզնես, եւ, ինչպես սովորաբար լինում է այդպիսի դեպքերում, ժամանակի հետ թույլերը կհեռանան շուկայից: