Ներկայացնում ենք Համաշխարհային բանկի (ՀԲ) արդար աճի, ֆինանսների եւ հաստատությունների գծով փոխնախագահ Պաբլո Սաավեդրայի, ՀԲ մկրոտնտեսության, առեւտրի եւ ներդրումների գլոբալ տնօրեն Մանուելա Ֆրանցիսկոյի եւ ՀԲ պարտքի ավագ մասնագետ Դիեգո Ռիվեծի հոդվածը՝ գրված Project Syndicate-ի համար:

COVID-19-ի համաճարակ, զարգացած տնտեսություններում տոկոսադրույքների բարձրացումներ... վերջին մի քանի տարիների իրադարձությունների պատճառով զարգացող բազում տնտեսություններ խնդիրներ ունեն պարտքերը մարելու հետ: Բայց խնդիրը գուցե նույնիսկ ավելի մեծ է, քան աշխարհը գիտակցում է, քանի որ շատ պետական պարտքեր թաքնված են, չբացահայտված կամ անթափանց: Այս պատճառով քաղաքականություն մշակողներն ու ներդրողները չեն կարողանում տեղեկացված որոշումներ կայացնել:

Ցածր եկամուտ ունեցող որոշ երկրներ սկսել են բացահայտել իրենց պարտքերը. պարտքի հաշվետվությունների նոր քարտեզը ցույց է տալիս բացահայտման աճ՝ 2021-ի 60%-ից մինչեւ այսօրվա 80%-ը: Բայց որոշ երկրներ հետընթաց են ապրել, եւ դեռեւս զգալի բացեր եւ թույլ կողմեր կան: Օրինակ՝ տեղեկատվությունը կարող է բավականին արագ կամ մանրամասն չհրապարակվել, երկրները կարող են բացահայտել միայն կենտրոնական կառավարության պարտքերը՝ անտեսելով այլ պետական եւ պետության կողմից երաշխավորված պարտավորությունները:

Վերցնենք ներքին պարտքը. ցածր եկամուտ ունեցող բազմաթիվ երկրներ, որոնք մուտք չունեն ֆինանսական շուկաներ, իրենց ֆինանսավորման կարիքները բավարարելու համար դիմել են պարտատոմսերի թողարկմանը՝ հաճախ առանց այդ գործիքների մասին հայտնելու: Նմանապես, արժույթի փոխանակման անթափանց ուղիներն օգտագործվում են մեծ պարտք ունեցող վարկառուներին աջակցելու համար: Ցածր եկամտով երկրներում պետպարտքի թափանցիկության վերաբերյալ Համաշխարհային բանկի 2021-ի համապարփակ զեկույցը կանխատեսել էր այս երկու միտումները:

Պարտքի թափանցիկության խթանումը պահանջում է գործողություն երեք հիմնական ոլորտներում: Նախ, պետք է բարելավել պետպարտքը գրանցող եւ կառավարող ծրագրային ապահովումը: Ինչպես անհատներն են օգտագործում առցանց բանկային ծառայությունները՝ անձնական ֆինանսները կառավարելու համար, այնպես էլ կառավարությունները ապավինում են մասնագիտացված համակարգչային ծրագրերին՝ իրենց պարտքային պորտֆելները կառավարելու համար:

Բայց եթե առաջադեմ տնտեսությունները ստեղծում են սեփական համակարգերը (հիմնականում որպես ինտեգրված տեղեկատվա-տեխնոլոգիական լուծման մի մաս), որը կառավարում է բյուջետային, հաշվապահական եւ գանձապետական գործընթացները, ցածր եկամտով երկրների մեծ մասն ապավինում է միջազգային հանրության կողմից սուբսիդավորվող «պատրաստի» ծրագրերին: Դրանք հաճախ անբավարար են երկրների՝ ավելի ու ավելի բարդ պարտքային պորտֆելների հետ գործ ունենալու համար, էլ չխոսենք պարտքի համապարփակ, ժամանակին հաշվետվության մասին:

Սա հատկապես ակնհայտ դարձավ, երբ ներդրվեց G20-ի «Պարտքի կարգավորման ընդհանուր շրջանակից դուրս պարտքի սպասարկման կասեցում» նախաձեռնությունը : Այն կիրառած չորս երկրների՝ Չադի, Եթովպիայի, Գանայի եւ Զամբիայի պարտքային գրառումները երբեմն թերի էին եւ հաճախ ոչ ճշգրիտ: Այս խնդիրը լուծելու համար անհրաժեշտ եղավ Excel աղյուսակները մեկ առ մեկ համապատասխանեցնել. ամիսներ տեւող գործընթաց, որը զգալիորեն հետաձգեց կարգավորման բանակցությունները:

Մենք խորհուրդ ենք տալիս ստեղծել աշխատանքային խումբ՝ պարտքերի կառավարման ավելի լավ համակարգեր նախագծելու համար: Բոլոր հիմնական ծառայություններ մատուցողներին ներգրավելով՝ աշխատանքային խմբի անդամները պետք է ստանդարտացնեն պարտքի սահմանման եւ հաշվարկման մեթոդները եւ ստեղծեն օգտատիրոջ համար հարմար ՏՏ լուծումներ: Այդ կերպ երկրի իշխանությունները կարող են կենտրոնանալ պարտքի վերլուծության եւ կառավարման վրա, այլ ոչ թե զբաղվեն խճճված տվյալների մուտքագրումով եւ կարգավորումով:

Նոր ծրագրաշարը կարող է թույլ տալ նաեւ վարկատուներին վարկերի տրամադրման եւ վճարումների վերաբերյալ գրանցում կատարել, ինչպես առաջարկում է UNCTAD-ի 2023-ի Առեւտրի եւ զարգացման զեկույցը: Այդ կերպ հնարավոր կլինի իրական ժամանակում ստեղծել ՀԲ Միջազգային պարտքի վիճակագրություն եւ այլ վիճակագրական հաշվետվություններ՝ հիմնված վավերացված տվյալների վրա:

Պարտքի թափանցիկության համար անհրաժեշտ երկրորդ կարեւոր գործիքը պետական վարկառուների համար խրախուսական միջոցների ստեղծումն է, որպեսզի նրանք բացահայտեն իրենց պարտքերը ինչպես ազգային, այնպես էլ միջազգային մակարդակներում: Սրա համար անհրաժեշտ են պարտքի թափանցիկության նախաձեռնությունները խթանող ազգային իրավական դաշտի բարեփոխումներ եւ բազմակողմ կազմակերպությունների ջանքեր:

ՀԲ Կայուն զարգացման ֆինանսական քաղաքականությունն արդեն ներառում է պարտքերի բացահայտման խթաններ ցածր եւ միջինից ցածր եկամուտ ունեցող երկրների համար, որոնք աջակցություն են ստանում Միջազգային զարգացման ասոցիացիայից: Այդպիսով բարելավվել է ավելի քան 40 ցածր եկամուտ ունեցող երկրների պարտքի հաշվետվությունն ու մարումը:

Պարտքի վերակառուցումը նույնպես հնարավորություններ է ընձեռում նման խթանների համար։ Պարտքի կառավարման անհրաժեշտ եւ հաճախ դժվարին գործընթացը կարող է օգտագործվել չմարված պարտքի վերաբերյալ մանրամասն տեղեկատվություն տրամադրելու համար, ինչպես Զամբիայի դեպքում: Այն նաեւ հնարավորություն է տալիս երկրներին ամեն ինչ ջնջել եւ զրոյից սկսել իրենց պարտքի գրառումները: Պարտքի դուրսգրման չափանիշները կարող են ներառել նվազագույն թափանցիկության պահանջներ՝ խրախուսելու տվյալների տրամադրումը մինչեւ պարտքի մարման համար ամբողջական օգնություն ստանալը:

Երրորդ ոլորտը, որտեղ առաջընթաց է անհրաժեշտ, պարտատերերի կողմից բարելավված հաշվետվություններն են: Պաշտոնական երկկողմանի վարկավորման թափանցիկությունը հեշտացնելու համար վարկատու երկրները պետք է հետեւեն G20-ի Կայուն ֆինանսավորման գործառնական ուղեցույցների առաջարկություններին, ինչպիսիք են տվյալների հավաքագրման բարելավումը եւ նոր եւ առկա վարկերի վերաբերյալ լրացուցիչ տեղեկությունների հրապարակումը:

Երկկողմանի պարտատերերը պետք է հրապարակայնորեն բացահայտեն ինչպես չմարված պարտքերը, այնպես էլ արտաքին ազդեցության հիմնական պայմանները՝ ներառյալ ուղղակի վարկերը, երաշխիքները եւ Արտահանման վարկային գործակալության ապահովագրությունը: ԱՄՆ գանձապետարանի վարկ առ վարկ պահոցը լավ մոդել է պարտատերերի համար, որոնք ուզում են ավելի թափանցիկ դարձնել իրենց պորտֆելները: Այս նպատակով պարտատերերը պետք է խուսափեն նոր վարկային համաձայնագրերում գաղտնիության դրույթներ ներառելուց, ինչպես 2022-ին պնդում էր ՀԲ-ն:

Ցածր եկամտով երկրների առջեւ ծառացած պարտքի մարտահրավերներից պարտքի թափանցիկությունն այն խնդիրն է, որտեղ հնարավոր է կոնկրետ եւ իմաստալի առաջընթաց գրանցել: Հաջողության համար անհրաժեշտ է գործնական ու տեխնիկական լուծումների համադրություն եւ շահագրգիռ բոլոր կողմերի լիարժեք համագործակցություն:

Թարգմանությունը՝ Մարիա Սադոյանի

Project Syndicate-ի հոդվածները Banks.am կայքում թարգմանաբար ներկայացվում են «Կուբ Ինվեսթ» ներդրումային ընկերության գործընկերությամբ:

Copyright: Project Syndicate, 2024.
www.project-syndicate.org