Անցյալ շաբաթ Երեւանում ընթանում էր ՀՀ կենտրոնական բանկի եւ ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգի համատեղ «Ռիսկերի կառավարում եւ ներքին աուդիտ» թեմայով տարածաշրջանային 5-օրյա սեմինարը, որին մասնակցեցին ՌԴ, Ռումինիայի, Ուկրաինայի, Բելառուսի, Խորվաթիայի, Չեխիայի, Լեհաստանի, Լիբանանի, Ղրղըզստանի, Ղազախստանի, Վրաստանի եւ Հայաստանի կենտրոնական բանկերի ռիսկերի կառավարման ոլորտի ավելի քան 30 մասնագետներ:
 
Տարածաշրջանի համար նման եզակի սեմինարները հյուրընկալելու համար Երեւանը պարտավոր է ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգի տնօրենների խորհրդի բանկային վերահսկողության եւ կարգավորման դեպարտամենտի խորհրդատու Սարգիս Յոգուրջյանին, որը մեծ դերակատարում է ունեցել Հայաստանի ֆինանսական համակարգի կայացման, զարգացման եւ միջազգային կառույցներում ինտեգրման գործում:
 
Անցյալ տարի Սարգիս Յոգուրջյանը Հայաստանի տնտեսության զարգացման գործում ներդրած նշանակալի ավանդի համար հանրապետության նախագահի կողմից պարգեւատրվել է Անանիա Շիրակացու մեդալով: Banks.am-ի հետ հարցազրույցում Սարգիս Յոգուրջյանը պատմել է Հայաստանի հետ իր կապերի եւ համաշխարհային ֆինանսների ոլորտում արդի խնդիրների մասին:

- Պարոն Յոգուրջյան, մեր հասարակության անունից շնորհակալություն ենք հայտնում հայաստանյան ֆինանսական համակարգի կայացման գործում Ձեր մեծ ավանդի համար եւ, օգտվելով առիթից, շնորհավորում ենք ՀՀ պետական պարգեւի արժանանալու կապակցությամբ: Մինչ այժմ առիթ չի եղել զրուցելու Հայաստանի հետ Ձեր բազմամյա համագործակցության մասին:

- Վերջին 20 տարիների ընթացքում ես պարբերաբար գալիս եմ Հայաստան՝ բանկերի կայացման եւ համակարգի վերահսկողության գործում իմ գիտելիքներով կիսվելու նպատակով, բայց պետք է անկեղծ ասեմ, որ առաջին հերթին հենց ՀՀ Կենտրոնական բանկի պաշտոնյաների շնորհիվ է, որ նախկին ԽՍՀՄ բոլոր երկրների շարքում բանկային համակարգի վերահսկողության ամենաբարձր մակարդակը Հայաստանում է: Ես դրանով շատ հպարտ եմ:

Առաջին անգամ Հայաստան եմ եկել 1992 թ-ին Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) տեխնիկական օժանդակության առաքելության կազմում: Այդ ժամանակ Հայաստանում դեռ չկար միջազգային նորմերին համահունչ բանկային օրենսդրություն եւ գերիշխում էր սխալ ընկալում, թե իբր ազատական տնտեսությունում բանկային գործունեության լիցենզիա կարող է ունենալ ցանկացած ոք՝ միայն թե անի անհրաժեշտ վճարումներ:

Արդյունքում բաժանվեցին բազմաթիվ լիցենզիաներ, շատերը գնում էին դրանք, բայց բանկային գործունեություն չէին ծավալում: Մենք շտկեցինք բանկային օրենսդրությունը, վերցրեցինք լիցենզիաներն այն անձանցից, որոնք չպետք է զբաղվեին բանկային գործունեությամբ, եւ ես սկսեցի պարբերաբար հաճախել Հայաստան՝ կիսվելու կարգավորման բնագավառում իմ մասնագիտական փորձառությամբ:

Հիշում եմ, 1994-ին, երբ չկար լույս, մոմի լույսի տակ մինչեւ առավոտյան ժամը 3-ը Ազգային ժողովում վիճաբանում էինք ֆինանսավարկային եւ բյուջետային հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահի հետ Կենտրոնական բանկի եւ բանկերի օրենսդրության շուրջ: Վերջապես համոզեցինք նրան, եւ օրենքը վավերացվեց:


Ս. Յոգուրջյան. «Մարդիկ հիպնոսացված են ֆինանսական նորարարություն կոչվածով:
Ես ինքս շատ զգույշ եմ վերաբերվում նման պրոդուկտներին»

- Ի՞նչ էիք համոզում մեր խորհրդարանականներին:   

- Իրենք վստահ չէին, որ կենտրոնական բանկը պետք է անկախություն ունենա: Ասում էին, թե ինչու պետք է անկախ լինի հենց կենտրոնական բանկը, եւ ոչ ֆինանսների նախարարությունը կամ ուրիշ նախարարություն: Մենք փորձում էինք բացատրել, թե ինչու կենտրոնական բանկը պետք է անկախություն ունենա, ինչու պետք է պատասխանատու լինի բանկերին լիցենզիաների տրամադրելու եւ չեղյալ համարելու համար: Դժվար բանակցություններ էին:

- Այսօր ստացվել է այնպես, եւ այստեղ կա Ձեր դերակատարումը, որ մեր Կենտրոնական բանկը շատ է տարբերվում պետական մյուս կառույցներից:

- Այո, առաջին հերթին դա իր անկախության շնորհիվ է, եւ երկրորդ հերթին՝ այստեղ աշխատող բարձրակարգ մասնագետների: Շատ կարեւոր է նաեւ այն հանգամանքը, որ կենտրոնական բանկում մարդիկ ավելի լավ են վարձատրվում, քան պետական այլ մարմիններում: Դա շատ կարեւոր է:

- Այն, որ պետական հատվածում լավ վարձատրվող մասնագետներ կան, դա լավ է, բայց մյուս կողմից, ինչո՞ւ պետք է լինի այնպիսի դիսբալանս, երբ մեկ պետության մեջ տարբեր կառույցներում իրարից այդքան տարբերվող աշխատավարձեր են:

- Բանն այն է, որ աշխարհում բոլոր կենտրոնական բանկերը նույնպես ավելի լավ են վարձատրում, քան պետական այլ մարմինները: Ունենալով անկախություն կառավարությունից, նրանք չունեն ֆինանսավորման այն սահմանափակումները, ինչպես պետական այլ հատվածներում: Նույնն էլ ԱՄՆ-ում է: Մենք Դաշնային պահուստում ավելի բարձր ենք վարձատրվում, քան նախարարները: Դա ընդունված է, որովհետեւ չափազանց կարեւոր է, որպեսզի Կենտրոնական բանկը աշխատի շատ արդյունավետ, եւ դրա համար կենտրոնական բանկերին տրված է անկախություն:
 
- Այս օրերին Երեւանում Դաշնային պահուստային համակարգի մասնագետները պատմում են ռիսկերի կառավարման մասին: Որո՞նք են այսօր ֆինանսական համակարգերի համար ամենաարդիական ռիսկերը, որոնք պետք է աչալրջորեն կառավարել:

- Մարդիկ աշխարհում հիպնոսացված են ֆինանսական նորարարություն կոչվածով: Ես ինքս շատ զգույշ եմ վերաբերվում նման պրոդուկտներին: Բարեբախտաբար, Հայաստանում չկան ֆինանսական ինժինիրինգի արդյունքներ, քանի որ բոլոր այն երկրները, որոնք ունեին դրանք, կանգնել են խնդիրների առջեւ: Այս բարդ եւ անհասկանալի գործիքներն ահռելի վնաս են հասցնում ֆինանսական համակարգին:

Պետք է նաեւ հիշել կորպորատիվ կառավարման կարեւորության մասին: Անհրաժեշտ է խիստ բարձրացնել կառավարման արդյունավետությունը թե պետական, թե մասնավոր հատվածում:

- Ի՞նչ եք կարծում, աշխարհը պետք է հրաժարվի՞ ֆինանսական ինժինիրինգի արդյունքներից, մասնավորապես, ածանցյալ գործիքներից:

- Նախ եւ առաջ, պետք է հասկանալ, թե ինչ են այս պրոդուկտներն իրենցից ներկայացնում: Շատերը գնում են դրանք առանց հասկանալու՝ գայթակղվելով դրանց բարդությամբ: Տեսնելով մի բարդ բան՝ շատերս ամաչում ենք խոստովանել, որ չենք հասկանում դրանց էությունը: Պետք է խոստովանել, որ մենք չենք հասկանում դրանց բնույթը, իսկ եթե չենք հասկանում, պետք էլ չի գնել:

- Իսկ աշխարհը հրաժարվո՞ւմ է այդ գործիքներից, թե՞ դեռ շարունակելու է կիրառել:   

- Հիմա աշխարհը փոքր դադար է առել այս գործիքների հարցում, բայց ես մտավախություն ունեմ, որ որոշ ժամանակ անց այդ գործընթացը կվերսկսվի:

- Իսկ մի՞թե Դաշնային պահուստը չի կարող զսպել կամ ընդհանրապես կանխել նման գործիքների շրջանառությունը:

- Իհարկե, կփորձենք զսպել, բայց դա քաղաքական հարթության հարց է: Բանկերը մեծ ազդեցություն ունեն Կոնգրեսում եւ Սենատում, եւ մենք մշտապես դիմադրում ենք բանկերի ազդեցությանը: Ինչպես գիտեք, «փողերը խոսում են», իսկ բանկերն ունեն այդ փողերը եւ փորձում են ազդել կարգավորման վրա:

Բանկային օրենսդրության ամենավիճելի կետերից է, այսպես կոչված, «Վոլկերի կանոնը», որն արգելում է ավանդներ ներգրավող ֆինանսական հաստատություններին սպեկուլյատիվ գործարքներ կատարել արժեթղթերի հետ սեփական միջոցների հաշվին: Դա «Մեծ դեպրեսիայի» հիմնական դասն էր եւ որպես օրենք գործում էր մինչեւ 1989թ.: Այնուհետեւ այս օրենքը հանվեց, եւ մենք կրկին հայտնվեցինք դժվարությունների մեջ: Մեզ պետք է այն հետ բերել:


Ս. Յոգուրջյան. «Հիմա աշխարհը փոքր դադար է առել ֆինանսական ինժինիրինգի հարցում,
բայց ես մտավախություն ունեմ, որ որոշ ժամանակ անց այդ գործընթացը կվերսկսվի»

- Փաստորեն, Դուք խրախուսում եք մեր Կենտրոնական բանկին չաջակցել ֆինանսական ինժինիրինգին:

- Այո, եւ, համոզված եմ, Հայաստանի կենտրոնական բանկը չի գնա այդ քայլին:

- Փաստորեն, եթե մեզ պետք չեն խրթին ֆինանսական գործիքներ, բանկերը պետք է շարունակեն շեշտադրել ավանդական բանկային գործիքակազմը: Ինչպիսի՞ք են այս առումով, ըստ Ձեզ, հայկական բանկերը, եւ որտե՞ղ է տանում համակարգի զարգացման ուղին:  

- Հայաստանի ֆինանսական համակարգի հիմնական մարտահրավերը ներդրման ուղղությունների սակավությունն է: Հուսով եմ, բանկերը կսկսեն ավելի ու ավելի շատ ներգրավվել մասնավոր եւ պետական հատվածի մանր եւ խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծերում:

Ֆինանսական միջնորդությունը ցանկացած բանկի հիմնական առաքելությունն է, եւ այս միջնորդությունը պետք է հնարավորինս խրախուսել, հատկապես՝ փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության ֆինանսավորման բնագավառում:

- Ինչպե՞ս պետք է դա խրախուսվի:    

- Օրինակներից մեկը պահուստավորման մակարդակի ցածր պահանջներն են այն բանկերի համար, որոնք առավել ակտիվ են ՓՄՁ ֆինանսավորման հարցում:

- Փոքր Հայաստանում գործում է թվով 21 բանկ, եւ կարծես հենց մրցակցությունը պետք է լինի ֆինանսական միջնորդության աճի գլխավոր խթանը: Միգուցե մրցակցությունը աճի՞, եթե բանկերը խոշորանան:

- Բանկերի դեպքում խոշորությունը պարտադիր չէ, որ ենթադրում է որակ: Խոշոր բանկերը հաճախ ամենամեծ մեղսագործներն են: Ինձ համար ավելի նախընտրելի է տեսնել փոքր, բայց լավ կառավարվող բանկ: Անցյալում է մնացել այն կարծիքը, որ ավելի լավ է ունենալ փոքրաթիվ խոշոր բանկեր, քան մեծաթիվ մանր:

- Հայկական բիզնեսը ֆինանսավորում ներգրավելու համար առավելապես դիմում է բանկերին եւ ոչ թե կապիտալի շուկային: Արդյունքում կապիտալիզացիայով Հայաստանի բաժնետոմսերի շուկան ամենափոքրերից է աշխարհում: Դա, ըստ Ձեզ, հոգեբանակա՞ն խնդիր է, թե՞ ուրիշ գաղտնիք կա:

- Դա խրթին հարց է, եւ Հայաստանը միակ երկիրը չէ, որտեղ առկա է նման խնդիր: Օրինակ`Լիբանանն աշխարհի ամենաազատական տնտեսություններից է, բայց այնտեղ գրեթե չկա կապիտալի շուկա: Այնպես որ, Հայաստանն այս առումով եզակի կարգավիճակում չէ, ուղղակի ժամանակ է հարկավոր:

- Այսօր ֆինանսական աշխարհին հուզող կարեւորագույն հարցերից է եվրոգոտու ճգնաժամը: Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ հանգուցալուծում է ստանալու ի վերջո այս խնդիրը:

- Ոչ ոք չի կարող գուշակել, թե ինչ է լինելու վերջում: Եվրամիության խնդիրն այն է, որ դրամավարկային քաղաքականությունը մշակում է ԵՄ Կենտրոնական բանկը, սակայն ամեն պետություն ունի իր առանձին ֆիսկալ քաղաքականությունը: Մինչդեռ հարկաբյուջետային քաղաքականությունը չի կարելի տարանջատել դրամավարկայինից: Այս խնդիրը լուծելու համար անհրաժեշտ է նաեւ ֆիսկալ ինտեգրում, սակայն ԵՄ երկրներն ուզում են պահպանել իրենց անկախությունը: Սա ֆունդամենտալ հարց է, որը կարող է ընդհանրապես լուծում չստանալ:

Սարգիս Յոգուրջյանի հետ զրուցել է Ռուբեն Հարությունյանը: