ԱԿԲԱ-ԿՐԵԴԻՏ ԱԳՐԻԿՈԼ ԲԱՆԿ-ի գլխավոր գործադիր տնօրեն Ստեփան Գիշյանի հարցազրույցը Մեդիամաքս գործակալությանը եւ Banks.am պորտալին

- Պ-ն Գիշյան, մեկ տարի առաջ Ձեր բանկի եւ IFC-ի միջեւ կնքված $30 մլն-ի պայմանագիրը 2012 թ-ի ամենախոշոր արտաքին վարկային գործարքն էր ՀՀ բանկային համակարգում: Ներկայացրեք, խնդրում եմ, ստացված միջոցների տեղաբաշխման արդյունքները:

- Նշված միջոցներն ամբողջովին տեղաբաշխվել են եւ տրամադրվել հիմնականում փոքր ու միջին բիզնեսը ներկայացնող կորպորատիվ հաճախորդներին: Վարկավորման գործընթացում չեն եղել ոչ աշխարհագրական, ոչ էլ ոլորտային սահմանափակումներ: Վարկերը հասանելի էին Հայաստանի բոլոր մարզերում եւ Երեւանում՝ ամենատարբեր ոլորտներում գործող տնտեսվարող սուբյեկտներին, ներառյալ գյուղացիական տնտեսությունները:

Ֆինանսավորման միջին ծավալը մեկ վարկառուի հաշվարկով կազմել է $30-50 հազար: Ինչ վերաբերում է գյուղացիական տնտեսություններին, ապա այստեղ աշխատել ենք հիմնականում միկրովարկավորման շրջանակներում՝ վարկերի ծավալները չեն գերազանցել $1000-1500-ը: Մի փոքր շեղվելով բուն հարցից` կցանկանայի նշել, որ միկրովարկավորումն իրեն ուղեկցող բոլոր ծախսերով շատ թանկ պրոդուկտ է վարկատու կառույցների համար, իրականացման տեսանկյունից այն ենթադրում է բավականին դժվար ու ռեսուրսատար աշխատանք:

Թող տարօրինակ չհնչի, բայց այսօր մեր բանկը դարձել է մարզերում բենզինի լուրջ սպառող՝ վարկավորման գործընթացը կազմակերպելիս մենք շրջայցեր ենք կատարում բազմաթիվ գյուղացիական տնտեսություններ, ծանոթանում յուրաքանչյուր դիմորդի բիզնես հնարավորություններին եւ մոնիտորինգի արդյունքում որոշում կայացնում վերջինիս վարկունակության վերաբերյալ: Սա շատ յուրահատուկ ոլորտ է, որը պահանջում է հետեւողական աշխատանք յուրաքանչյուր տնտեսվարողի հետ, որին, սակայն, ոչ բոլորն են պատրաստ: Պատահական չէ, որ 2 տարի առաջ նախաձեռնված՝ գյուղվարկերի սուբսիդավորման պետական ծրագիրը տեղաբաշխման առումով բաց էր հայաստանյան բոլոր բանկերի համար, սակայն, ի վերջո, բանկերի մեծ մասը հրաժարվեց այդ գործառույթից եւ, արդյունքում, նշված ծրագրի վարկերի 95%-ը սպասարկում է մեր բանկը:

Վերադառնալով IFC-ի հետ պայմանագրին՝ ասեմ, որ այն հաջողված ծրագիր էր, քանի որ արդյունքները գոհացրեցին եւ մեր հաճախորդներին, եւ IFC-ին, եւ մեզ: Միեւնույն ժամանակ, այս գործարքն արտառոց իրադարձություն չէր բանկի համար, այն դիտարկվում է մեր կողմից որպես արտաքին ֆինանսական կառույցների հետ շարունակական աշխատանքի հերթական փուլ: Սա առաջին համագործակցությունը չէր IFC-ի հետ, հույսով եմ, առաջիկայում եւս կունենանք նոր պայմանագիր:

- Ինչպես նշեցիք, IFC-ի հետ Ձեր համագործակցությունը շարունակական է. 2011 թ-ին բանկը եւս խոշոր՝ $20 մլն-ի վարկային գիծ էր ստացել IFC-ից: Ձեւավորված գործընկերային հարաբերությունները նպաստեցի՞ն երկրորդ վարկային պայմանագրի պայմանների բարելավմանը:

- Նախ ասեմ, որ վարկավորման գործընթացն իրականացվում է կոմերցիոն սկզբունքներով, միջոցները տրամադրվում են մեզ շուկայական տոկոսադրույքներով, այսինքն` որեւէ արտոնյալ կամ սուբսիդավորման պայման չի գործում: Պայմանների բարելավման տեսանկյունից, երկրորդ պայմանագրի դեպքում եղել է որոշակի առաջընթաց, որը պայմանավորված էր առաջին վարկային ծրագրի գոհացուցիչ արդյունքներով: Սակայն այդ տարբերությունը շատ նշանակալի չէր, եւ մենք շարունակեցինք աշխատել շուկայական պայմանների շրջանակներում: Բնականաբար, IFC-ի, ինչպես նաեւ մեզ հետ համագործակցող այլ միջազգային կառույցների կողմից, հաշվի է առնվում մեր բանկի՝ հուսալի գործընկեր լինելու հանգամանքը, մասնավորապես, բանկի մաքուր վարկային պատմությունը: Եվ այդ տեսանկյունից մեր միջազգային գործընկերներին եւս հարմար է աշխատել մեզ հետ:

Ընդհանուր առմամբ, բանակցային գործընթացը շատ լուրջ եւ երկարատեւ աշխատանք է, այն կարող է տեւել մեկ տարուց ավել, որի ընթացքում կազմակերպվում են բազմաթիվ այցելություններ, իրականացվում է բանկի գործունեության բազմակողմանի եւ մանրակրկիտ մոնիտորինգ: Դա շատ բնական է, քանի որ խոսքը գնում է շատ լուրջ գումարների մասին, որոնք կարող են շատ ավելի մեծ լինել, քան նույնիսկ պետական մակարդակով ներգրավված առանձին ծրագրերի միջոցները: Հատկանշական է, որ ճգնաժամային 2008 թ-ին, երբ $30-50 մլն. արտաքին ռեսուրս ունենալն անգամ պետության համար ընկալվում էր որպես լուրջ ցուցանիշ, մեզ հաջողվեց $100 մլն-ի միջոցներ ստանալ: Ընդ որում, բանակցություններն այդ ուղղությամբ վարվում էին սեփական ուժերով՝ առանց պետության միջամտության:

- Հայտարարվել էր, որ IFC-ից ներգրաված միջոցները Ձեր բանկի կողմից տրամադրվում են շուկայական տոկոսադրույքներով: Իրատեսակա՞ն է արդյոք, որ արտաքին ֆինանսավորման պարագայում վարկերը ՓՄՁ-ներին հասանելի դառնան շուկայականից ցածր տոկոսադրույքով:

- Իրոք, վարկերը տրամադրվում են շուկայական տոկոսադրույքներով, բայց դա բնավ չի նշանակում, որ գործ ունենք թանկ վարկերի հետ: Շուկայական ասելով, նկատի ունենք տվյալ պահին մրցակցային պայմաններում ձեւավորվող տոկոսադրույքները: Եվ եթե ուշադրություն դարձնեք վերջին տարիների դինամիկային, ապա կնկատեք, որ տոկոսադրույքները շատ են իջել: Եվ դա արդյունք է այն խիստ ու լարված մրցակցության, որն այժմ ընթանում է բանկային համակարգում: Այսօր պետք չէ հորինել նոր մեխանիզմներ վարկերն ավելի էժան դարձնելու համար՝ շուկայական մեխանիզմն արդեն իսկ ձեւավորված է եւ շատ լավ է աշխատում:

Փորձը ցույց է տալիս, որ շուկայական պայմաններից ցանկացած շեղում եւ արհեստական միջամտություն հղի է վատ հետեւանքներով: Նախ, առաջին փուլում ի հայտ են գալիս կոռուպցիոն ռիսկեր` կապված վարկն արտոնյալ պայմաններով ստանալու ակնկալիքների հետ: Եվ, երկրորդը, այդ գործընթացը չի կարող շարունակական բնույթ ունենալ՝ արհեստական որեւէ դրսեւորում տնտեսության մեջ չի կարող երկարաժամկետ արդյունք տալ, իսկ կարճաժամկետ պարագայում կարող է նույնիսկ բացասական անդրադարձ ունենալ:

Հատուկ կցանկանայի նշել, որ բանկային ոլորտը մեր տնեսության քիչ ոլորտներից է, որտեղ իսկապես կա ազատ մրցակցություն: Դրա վառ ապացույցն է գյուղատնտեսության վարկավորման բնագավառը: Մասնագիտացած լինելով այս ոլորտում` մենք նկատում ենք, որ մեր մասնաբաժինը Հայաստանի գյուղատնտեսության վարկավորման պորտֆելում նվազում է: Այսինքն, բանկերը սկսել են եւ շարունակում են աշխատել այս հատվածում, ինչը շատ դրական է, առաջին հերթին, հաճախորդներին լավ, մրցակցային պայմաններով ապահովելու առումով: 

- Ընդհանուր առմամբ, ինչպե՞ս կգնահատեք ՓՄՁ-ների կողմից ներկայացվող վարկային հայտերի բովանդակությունը, նորարարական գաղափարների դեպքում պատրա՞ստ եք արտոնյալ պայմաններ տրամադրել առանձին վարկառուներին:

- Ի տարբերություն շատ այլ բանկերի, մենք բիզնես պլան որպես այդպիսին չենք պահանջում: Համաձայնվեք, բիզնես առաջարկ ներկայացնող փաթեթներ այսօր կարող են կազմվել նաեւ պոտենցիալ վարկառուի պատվերով՝ այլ մարդկանց կամ նույնիսկ այդ ոլորտում մասնագիտացած ընկերությունների կողմից: Նման պրակտիկան բերում է իրականությունից հեռու բիզնես առաջարկների առկայությանը:

Այդ իսկ պատճառով բիզնես պլան ասվածը մենք ձեւավորում ենք հաճախորդների հետ միասին, որի արդյունքում իրենք սկսում են այլ կերպ, ավելի իրատեսորեն գնահատել սեփական բիզնես հնարավորությունները: Արդյունքում ձեւավորվում է մի փաստաթուղթ, որն իրենից ներկայացնում է ավանդական բիզնես պլանի պարզեցված, սակայն իրականությանը առավելագույնս համապատասխանող տարբերակ:

Ձեր կողմից նշված նորարական գաղափարների համար շատ ավելի լավ կաշխատեր վենչուրային կապիտալը, երբ վարկատուն ֆինանսավորում տրամադրելով կոնկրետ նախագծի շուրջ, ինքը եւս դառնում է բաժնետեր, իր վրա է վերցնում ռիսկերի որոշ մասը եւ այլն: Ցավոք, Հայաստանում դեռեւս չկա նման բան:

Այնուհանդերձ, մենք ունեցել ենք եւ այսօր էլ ունենք հետաքրքիր առաջարկներ մեր հաճախորդների կողմից: Ճիշտ է, դրանք զրոյից սկսվող բիզնեսներ չեն, սակայն առանձնանում են իրենց նոր մոտեցումներով բիզնեսի ընդլայնման տեսանկյունից: Ունենք հաճախորդներ, որոնք սկսել են իրենց գործունեությունը 10-15 տարի առաջ ընդամենը 4-5 հազար դոլարից եւ այսօր արդեն մինչեւ 1 մլն դոլարի շրջանառություն ունեն. իրենց իսկ գնահատմամբ, դա մեծ մասամբ հաջողվել է մեր բանկի աջակցության շնորհիվ:

- Ինչպե՞ս է ընթանում աշխատանքը խոշոր կորպորատիվ հաճախորդների հետ: Համաձայնվեք, այսօր դժվար է զարմացնել նրանց զուտ վարկային առաջարկներով. բիզնես գործընթացների զարգացմանը զուգահեռ բանկերը պետք է պատրաստ լինեն համալիր ծառայություններ մատուցել: Դա ձեզ հաջողվու՞մ է:

- Սկսենք նրանից, որ խոշոր բիզնես կառույցներն այսօր աշխատում են միաժամանակ մի քանի բանկի հետ՝ ընտրելով այս կամ այն ծառայության մասով իրենց համար առավել շահավետ առաջարկները, ինչը մրցակցության պայմաններում նորմալ է: Բնականաբար, բանկերն ունեն ցանկություն ներգրավելու խոշոր հաճախորդների, բայց, միեւնույն ժամանակ, պետք է հաշվի առնել, որ խոշոր հաճախորդները կարող են նաեւ խոշոր խնդիրներ առաջացնել, ուստի շատ կարեւոր է ճիշտ գնահատել ռիսկերը: Այնպես որ, այստեղ ամեն ինչ այնքան էլ միանշանակ չէ:

Իհարկե, խոշոր հաճախորդներն ավելի լայն շրջանակի ծառայությունների պահանջ ունեն, եւ այս առումով մենք մեզ բավականին վստահ ենք զգում. միջազգային պրակտիկայում այսօր ընդունված ցանկացած ծառայությունից նրանք կարող են օգտվել մեր բանկում:

- Հայաստանում այդպես էլ չի ձեւավորվում սինդիկացված վարկավորման ավանդույթը: Ինչո՞վ կբացատրեք այս հանգամանքը. մի՞ թե խոշոր նախագծերի վարկավորման պարագայում սա առավել հարմար գործիք չէ:

- Ճիշտ է, դասական արտահայտմամբ այս գործիքը չի կիրառվում, բայց եթե վերադառնանք նախորդ հարցի պատասխանին, ապա կտեսնենք, որ մեկ հաճախորդի տարբեր բանկերից օգտվելու, այդ թվում՝ առանձին մասնաբաժիններով վարկ ներգրավելու պրակտիկան ներառում է սինդիկացված վարկավորման էությունը:

- Անցած տարի աշնանը Հայաստանում գրանցվեց Ռուսաստանի գյուղատնտեսական բանկի ներկայացուցչությունը: Սա որեւէ կերպ կանդրադառնա՞ ձեր հետագա քայլերի վրա:

- Բնականաբար, մենք ճանաչում ենք այդ բանկը եւ ողջունում ենք նոր խաղացողի մուտքը հայաստանյան շուկա: Լինելով Ռուսաստանի խոշորագույն պետական բանկերից՝ այն պետական քաղաքականության մաս է կազմում, ուստի շատ ուրախ կլինենք, եթե բանկը ակտիվ գործունեություն ծավալի մեր երկրում, առաջին հերթին՝ լրացուցիչ ռեսուրսներ տրամադրելու տեսանկյունից:
Ռուսաստանյան բանկի կողմից ակտիվ գործելակերպ ընտրելու դեպքում կաշխուժանա նաեւ մրցակցային դաշտը, ինչը նոր լիցք կհաղորդի շուկայի մասնակիցներին, այդ թվում եւ մեզ:

 - Որո՞նք են լինելու ԱԿԲԱ-ԿՐԵԴԻՏ ԱԳՐԻԿՈԼ ԲԱՆԿ-ի աշխատանքի այս տարվա գլխավոր ուղղությունները:

- Ներկայիս գլոբալ տնտեսական մարտահրավերներին դիմակայելու համար անհրաժեշտ է հնարավորինս բարձրացնել աշխատանքի արդյունավետությունը, եւ հենց դրանով են պայմանավորված մեր հետագա քայլերը:

Շարունակելու ենք մեր ակտիվ դերակատարությունը տնտեսության բոլոր հատվածներում, ընդլայնելու ենք ներկայությունը Հայաստանի տարածքում, զարգացնելու ենք ժամանակակից բանկային ծառայությունները, աշխատելու ենք վարկավորման բոլոր ուղղություններով՝ պարզեցնելով վարկերի տրամադրման մեխանիզմները:

Ստեփան Գիշյանի հետ զրուցել է Խորեն Օրմանյանը: