Ներկայացնում ենք Բոստոնի համալսարանի Գլոբալ զարգացման քաղաքականության կենտրոնի տնօրեն Քեւին Փ. Գալագերի եւ նույն կենտրոնի ավագ գիտաշխատող Մարինա Ցուկեր-Մարկեսի հոդվածը՝ գրված Project Syndicate-ի համար:

Մարինա Ցուկեր-Մարկես, Քեւին Փ. Գալագեր

Արդեն ընդունված փաստ է, որ համաշխարհային կապիտալի հոսքերը դեպի զարգացող աշխարհ ցիկլային են. աճում են, երբ զարգացած տնտեսությունները մեղմում են դրամավարկային քաղաքականությունը, եւ նվազում, երբ տոկոսադրույքները բարձրանում են: Դրա օրինակն է զարգացող երկրների աճող թիվը, որոնք բախվում են իրացվելիության եւ վճարունակության ճգնաժամերին վերջին խստացման ցիկլի հետեւանքով, որը սկսվեց 2022 թվականին: Ըստ ՄԱԿ-ի տվյալների՝ 25 կառավարություններ այժմ իրենց եկամուտների ավելի քան մեկ հինգերորդը ծախսում են պարտքերի վրա.  ամենաբարձր ցուցանիշը 1980-ականների եւ 1990-ականների ահռելի պարտքային ճգնաժամից ի վեր: Տոկոսավճարները այժմ գերազանցում են կրթության կամ առողջապահության ծախսերը 3,3 միլիարդ բնակչություն ունեցող երկրներում:

Բրետոն Վուդսի ինստիտուտները ստեղծվել են 80 տարի առաջ, որպեսզի աջակցեն հենց զարգացող երկրներին հակացիկլային պետական ֆինանսավորման օգնությամբ, երբ մասնավոր հատվածը կրճատում է ներդրումները: Արժույթի միջազգային հիմնադրամի նպատակն էր օգնել կարճաժամկետ իրացվելիությանը, իսկ Համաշխարհային բանկը պետք է կենտրոնանար երկարաժամկետ աճի ֆինանսավորման եւ կառուցվածքային փոփոխությունների վրա՝ կանխելու իրացվելիության ճգնաժամը:

Այդ ինստիտուտները, իհարկե, դեռ կան, բայց չեն համապատասխանում համաշխարհային տնտեսական իրողություններին: Աշխարհի ֆինանսական «հրշեջները»՝ ԱՄՀ-ն, Համաշխարհային բանկը եւ այլ բազմակողմ զարգացման բանկերը (ԲԶԲ), փորձում են հանգցնել զարգացող երկրներում բռնկված հրդեհները դույլերով, այլ ոչ թե կաշեխողովակներով:

Զարգացող շուկաների եւ զարգացող տնտեսությունների (ԶՇԶՏ) համարժեք իրացվելիություն ապահովելու համար միջազգային ֆինանսական կառուցվածքը պետք է փոխվի, որպեսզի ԱՄՀ-ն, Համաշխարհային բանկը եւ այլ բազմակողմ հաստատությունները դառնան ավելի մեծ, ավելի անաչառ եւ պակաս կենտրոնացած խնայողության վրա: Անհրաժեշտ են համակարգված կանոնակարգեր, որոնք տնտեսական բուռն աճի ժամանակ մասնավոր կապիտալը կուղղորդեն դեպի արտադրողական աճ եւ ԶՇԶՏ-ների կառուցվածքային փոփոխություններ, իսկ տնտեսական անկման ժամանակ կպահեն կապիտալը այս երկրներում:

Զուտ փոխանցումները դեպի ԶՇԶՏ-ներ՝ բացառությամբ Չինաստանի, բացասական են դարձել 2022-ին, ինչը նշանակում է, որ պարտքի սպասարկման ծախսերը գերազանցել են նոր հատկացումները: Այս բացը հատկապես նկատելի էր առեւտրային բանկերի եւ պարտատոմսերի սեփականատերերի դեպքում՝ 2023-ին հասնելով 193 մլրդ. դոլարի: Թեեւ ԱՄՀ-ն եւ ԲԶԲ-ն փոխհատուցեցին մասնավոր հատվածի կողմից միջոցների դուրսբերումը, ոչ արտոնյալ ֆինանսավորումը բացասական էր եւ կազմեց -2,7 մլրդ. դոլար, իսկ արտոնյալ ֆինանսավորումը դրական էր, բայց անբավարար՝ 2023-ին հասնելով ընդամենը 20 մլրդ. դոլարի:

Թեեւ 2008-ի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամից հետո ԱՄՀ-ի ծրագրերի ծավալը չորս անգամ ավելացել է, հիմնադրամի միջոցների համարժեքությունը մնում է պատմական մակարդակից ցածր: Քվոտաների վերջին՝ 16-րդ ընդհանուր վերանայումը, որն ավարտվեց 2023-ի դեկտեմբերին, չհանգեցրեց ԱՄՀ-ի վարկավորման կարողությունների զուտ աճի:

Զարգացած տնտեսությունները ունեն արժույթի անսահմանափակ փոխանակումների ցանց, սակայն ԶՇԶՏ-ների մեծ մասը իրացվելիության աջակցության համար կարող է դիմել միայն ԱՄՀ-ին: Սա խորացնում է անհավասարությունը համաշխարհային ֆինանսական անվտանգության ցանցում՝ արտակարգ ֆինանսավորման աղբյուրում, որը ներառում է ԱՄՀ-ն, տարածաշրջանային ֆինանսավորման պայմանավորվածությունները եւ կենտրոնական բանկերի սվոփները: Նման գլոբալ անհավասարությունը փոխհատուցելու համար ԱՄՀ-ը (ցանցի միակ գլոբալ հաստատությունը) պետք է մեծացնի վարկավորման կարողությունները մոտավորապես 500 մլրդ. դոլարից մինչեւ 1 տրլն. դոլար:

Ինչ վերաբերում է ԲԶԲ-ներին, ապա դրանք ներկայումս տրամադրում են զարգացող երկրների համախառն ազգային եկամտի ընդամենը 0,5%-ին համարժեք վարկեր՝ 1990-ականների 0,7%-ից ցածր: G20-ի Անկախ փորձագիտական խմբի վերջին գնահատումների համաձայն՝ ԲԶԲ-ները պետք է եռապատկեն ֆինանսավորումը մինչեւ 2030-ը, որպեսզի հասնեն կլիմայի եւ զարգացման ընդհանուր նպատակներին:

Ավելին, ԱՄՀ ծրագրերը հաճախ խիստ պայմաններ են պարտադրում երկրներին ու ստիպում խնայողության միջոցներ ձեռնարկել: «Վստահության փերիի» մասին առասպելը (այն է՝ խնայողությունը կվերականգնի շուկայի վստահությունը եւ կխթանի տնտեսական աճը) դեռ կենդանի է, չնայած բազմաթիվ ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ ԱՄՀ-ի վարկային պայմանները տնտեսական կայունությունը բարելավելու փոխարեն ավելացնում են աղքատությունը, անհավասարությունը եւ հանգեցնում սոցիալական խռովությունների: Համաշխարհային բանկի ֆինանսավորումը նույնպես չի նպաստում աճին:

Քենիայում վերջին սոցիալական ցնցումները դրա վառ օրինակն են: Չնայած հույսերին, որ ԱՄՀ-ի եւ Համաշխարհային բանկի վարկերը կխրախուսեն մասնավոր հատվածի վերաֆինանսավորումը, նոր պարտատոմսերի թողարկումներն ունեին չափազանց մեծ տոկոսադրույք՝ 10,375%, ինչը սրեց պարտքի խոցելիությունը: Երբ Քենիայի կառավարությունը առաջարկեց ֆինանսական օրինագիծ, որը պարունակում էր հարկերի ավելացում՝ ԱՄՀ եկամուտների նպատակներին հասնելու համար, սկսվեցին բողոքի ցույցեր, որոնք հանգեցրին առնվազն 39 հոգու մահվան:

Ֆինանսական ծանր վիճակում գտնվող զարգացող երկրներին անհրաժեշտ է աճին միտված մոտեցում, որը կայունացնում է տնտեսությունը՝ չկրճատելով էական պետական ծախսերը: Բրուքինգսի ինստիտուտի Հոմի Խարասը եւ Շարլոթ Ռիվարդը պարզել են, որ խթանիչ փաթեթները կհանգեցնեն ավելի բարձր աճի եւ հետ կպահեն ԶՇԶՏ-ները կառուցվածքային օրինաչափություններից, որոնք առաջացնում են իրացվելիության ճգնաժամեր: Ի վերջո, այդպես են զարգացած տնտեսություններն արձագանքում ցնցումներին: ԱՄՆ-ի հարկաբյուջետային արձագանքը Քովիդ-19 համաճարակին, օրինակ, կազմեց ՀՆԱ-ի ավելի քան 25%-ը, թեեւ պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցությունը գերազանցել է 120%-ը։ Ի հակադրություն դրան, Ենթասահարյան Աֆրիկան՝ 58% պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցությամբ, իրեն թույլ տվեց արձագանքել համավարակին ՀՆԱ-ի ընդամենը 3%-ով եւ այժմ խնդիր ունի մարման պարտավորությունների հետ:

Համաշխարհային ֆինանսական համակարգը պետք է թույլ տա ԶՇԶՏ-ներին իրականացնել հակացիկլային քաղաքականություն՝ առանց խիստ խնայողության, այլապես ներկայիս ճգնաժամը կարող է ավարտվել պարտքերի զանգվածային դուրսգրումով, բացահայտ դեֆոլտով կամ համատարած սոցիալական խռովություններով: Զարգացած տնտեսությունները պետք է կապիտալացնեն ԲԶԲ-ները եւ օգնեն բարձրացնել դրանց արդյունավետությունը, համալրել արտոնյալ ֆոնդերը, օրինակ՝ Միջազգային զարգացման ասոցիացիան, եւ մեծացնել ԱՄՀ-ի ֆինանսավորումը: Հիմնադրամն իր հերթին պետք է վերանայի պայմանականության կիրատումը եւ թողարկի Փոխառության հատուկ իրավունքների նոր փուլ՝ իր պահուստային ակտիվը:

Համաշխարհային տնտեսության առողջությունը եւ միլիարդավոր մարդկանց ապրուստը կախված են ավելի մեծ եւ ավելի լավ ֆինանսական «հրշեջներից»: Եթե նրանց կարողությունները սահմանափակ մնան, Բրետտոն Վուդսի ինստիտուտների լեգիտիմությունը կթուլանա, եւ առաջընթացը գլոբալ մարտահրավերների հարցում, ինչպիսին է կլիմայի փոփոխությունը, կմնա անիրագործելի:

Թարգմանությունը՝ Մարիա Սադոյանի

Project Syndicate-ի հոդվածները Banks.am կայքում թարգմանաբար ներկայացվում են «Կուբ Ինվեսթ» ներդրումային ընկերության գործընկերությամբ:

«Կուբ Ինվեսթ»-ը մատուցում է բիզնես ներդրումային ծառայություններ, օգնում է թողարկել պարտատոմսեր, ժամանակ եւ գումար խնայել արտարժութային գործառնություններ իրականացնելիս:

Copyright: Project Syndicate, 2024.
www.project-syndicate.org