Լեգելատա իրավաբանական եվ հաշվապահական ընկերության կառավարիչ գործընկեր Գոռ Մարգարյանը անդրադառնում է ստորադաս պարտատոմսերի թեմային՝ որպես ՀՀ կապիտալի շուկայի ակտիվացման և օտարերկրյա ներդրումների ներգրավման գործիք:

Ա. Բազել III ընդունումը եւ կարգավորումները

Բանկային վերահսկողության բազելյան կոմիտեի կողմից 2007–2009թթ. Ֆինանսական ճգնաժամին ի պատասխան մշակած նոր կանոնակարգի՝ Բազել III – ներդրումը ՀՀ–ում ժամանակատար պրոցես էր, որը ավարտվեց միայն 2022թ –ին:

Բազել III կանոնակարգը, բանկերի կապիտալի և ակտիվների կառուցվածքի նոր կանոններ սահմանեց, որոնց նպատակը բանկային համակարգի կայունության բարձրացումն էր՝ առաջին հերթին իրացվելի ակտիվների ավելացման և նրանց որակի բարձրացման հաշվին:

Սույն կանոնակարգը իր տեղական և ադապտացված արտացոլումը ստացավ ՀՀ Կենտրոնական բանկի խորհրդի կողմից ժամանակ առ ժամանակ փոփոխվող «Բանկերի գործունեության կարգավորումը, բանկային գործունեության հիմնական տնտեսական նորմատիվները» Կանոնակարգ 2– ում (այսուհետ՝ Կանոնակարգ):

Բ. Ստորադաս փոխառությունները որպես բանկերի կապիտալի տարր

Կանոնակարգը նախատեսում է բանկերի կողմից ստորադաս փոխառության ներգրավման հնարավորություն և հատուկ կանոններ՝ սեփական կապիտալի համալրման նպատակով: Ըստ Կանոնակարգ 2–ի ստորադաս փոխառությունները կարող են համալրել բանկերի երկրորդ մակարդակի կապիտալը՝ պայմանով որ դրանք բավարարեն նույն Կանոնակարգով նախատեսված հատուկ կանոնները:

Այսպես, օրինակ, ստորադաս փոխառությունները պետք է լինեն ոչ պակաս քան հինգ տարի ժամկետով և դրանց վաղաժամկետ վերադարձի համար անհրաժեշտ կլինի ԿԲ համաձայնությունը: Այսպիսի փոխառությամբ փոխատուների պահանջները ստորադասվում են այլ պարտատերի պահանջներին, բացառությամբ բաժնետերերի պահանջների: Ավելին, բանկերի կողմից ֆինանսական դժվարությունների դեպքում այսպիսի փոխառությունները կարող են փոխարկվել բաժնեմասերի՝ դրանց արժեքի սահմաններում ձեռնարկատիրական ռիսկը փոխանցելով փոխատուներին և գործելով որպես ֆինանսական բարձիկներ ֆինանսական վատ դրության մեջ հայտնված բանկերի համար:

Գ. Ստորադաս պարտատոմսերի թողարկման հնարավորությունները

Միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ ստորադասության պայմանով պարտատոմսերի շուկան ներկայիս պայմաններում մեծ վերելք է ապրում: Դա պայմանավորված է մասնավոր փոխառության (private credit) շուկայի աճով և ներդրողների կողմից բարձր վերադարձի որոնումներով (search for yield). Հետևաբար սա նոր հնարավորություն է ՀՀ համար ներգրավել օտարերկրյա (և ոչ միայն) ուղղակի ներդրումներ՝ բանկերի կողմից ստորադաս պարտատոմսեր թողարկելու միջոցով: Այս սպասելիքները արդյունավետ կյանքի կոչելու նպատակով անհրաժեշտ կլինի ադապտացնել Կանոնակարգ– կանոնները պարտատոմսերի թողարկմանը, քանի որ դրանք առավել հարմարավետ են կիրառել հենց այդպիսի նորմերի համար:

Ավելին, առաջարկվում է մտածել արդեն առանց փոխառության մայր գումարի վերադարձի պարտատոմսերի թողարկման մասին, որոնց պայմանները կարող են հավասարեցվել նույնիսկ բաժնետոմսերի պայմաններին և դիտվել որպես բանկերի առաջնային կապիտալի (հիմնական կամ լրացուցիչ) տարր:

Դ. Ստորադաս պարտատոմսերի թողարկման սիմուլյացիա

Մեր ընկերությունում ստորադաս պարտատոմսերի սիմուլյացիան ցույց է տալիս, որ անորոշությունները կապված պարտատոմսերի փոխարկման ժամկետների, պայմանների ու գործընթացի հետ ներդրողների մոտ կարող են ծանրակշիռ փաստարկ հանդիսանալ ստորադաս փոխառությունների թողարկման որոշում չկայացնելու համար: Ավելին, ստորադաս պարտատոմսերի հետ կապված հանրայնությունը ավելորդ հանգամանք կարող է դիտվել բանկի կողմից այդպիսի պարտատոմսերի հետ կապված իրավիճակը կառավարելու համար, որը սովորաբար արդյունք կլինի բանկերի ֆինանսական դրության վատթարացմանը: Եվ վերջապես, Կանոնակարգի՝ ստորադաս փոխառություններով գումարի վերադարձի արգելման մեջ ԿԲ հայեցողական մեծ լիազորությունները լուրջ դեմոտիվացնող գործոն կարող են դիտարկվել գոնե փոքր ներդրողների կողմից:

Ե. Եզրակացություն

Ստորադաս պարտատոմսերի թողարկումը նոր հնարավորություն է ակտիվացնել ՀՀ կապիտալի շուկան ներառյալ օտարերկրյա ներդրումների ներգրավմամբ: Այս պարտքային գործիքները օտարերկրյա (և ոչ միայն) ներդրողների համար գրավիչ դարձնելու համար անհրաժեշտ կլինի ադապտացնել Կանոնակարգի՝ ստորադաս փոխառությունների վերաբերող կանոնները և սահմանափակել կանոնակարգողի լայն հայցողությունը դրանց վերադարձի պայմանները որոշելու համար: