Ներկայացնում ենք Նյու Յորքի համալսարանին կից Սթերնի անվան բիզնես դպրոցի տնտեսագիտության պատվավոր պրոֆեսոր, Atlas Capital Team ընկերության գլխավոր տնտեսագետ Նուրիել Ռուբինիի հոդվածը՝ գրված Project Syndicate-ի համար:

Այսօր համաշխարհային տնտեսության զարգացման հեռանկարների չորս սցենար կա։ Դրանցից երեքը ենթադրում են շուկաների համար հավանական լուրջ ռիսկերի առաջացում՝ հեռու գնացող հետեւանքներով:

Ամենադրական սցենարը «փափուկ վայրէջքն» է: Այս սցենարով զարգացած երկրների կենտրոնական բանկերին հաջողվում է նվազեցնել գնաճը մինչեւ 2% նպատակային մակարդակ՝ առանց ռեցեսիա հրահրելու։

Կա նաեւ «գրեթե փափուկ վայրէջքի» հնարավորություն։ Այս սցենարով նույնպես հաջողվում է հասնել գնաճի թիրախային մակարդակի, սակայն համեմատաբար չափավոր (կարճ եւ մակերեսային) ռեցեսիայի միջոցով։

Երրորդ սցենարը «կոշտ վայրէջքն» է, երբ 2% մակարդակի գնաճին վերադառնալու համար պահանջվում է երկարատեւ ռեցեսիա՝ պոտենցիալ լուրջ ֆինանսական անկայունությամբ (բանկերի համար կլինեն ավելի շատ դժվարություններ, իսկ բարձր պարտքեր ունեցող տնտեսության մասնակիցները լուրջ խնդիրներ կունենան պարտքային պարտավորությունների սպասարկման հետ կապված):

Եթե գնաճը զսպելու ջանքերը լուրջ տնտեսական եւ ֆինանսական անկայունություն առաջացնեն, ապա հնարավոր է դառնում չորրորդ սցենարը. կենտրոնական բանկերը կվախենան եւ կորոշեն թույլատրել գնաճը թիրախային մակարդակից բարձր, ինչը սպառնում է գնաճային սպասումների խարիսխից կտրվելուն եւ աշխատավարձերի եւ գների գալարագծի հայտնվելուն:

Այսօրվա դրությամբ եվրոգոտում արդեն իսկ արձանագրվել է տեխնիկական ռեցեսիա։ ՀՆԱ-ն նվազել էր 2022 թվականի չորրորդ եռամսյակում եւ 2023 թվականի առաջին եռամսյակում, մինչդեռ գնաճը մնում է թիրախային մակարդակից բավականին բարձր (թեեւ վերջերս նվազել է): Մեծ Բրիտանիայում ռեցեսիան դեռ չի սկսվել, սակայն տնտեսական աճի տեմպը կտրուկ դանդաղել է, իսկ գնաճը համառորեն մնում է բարձր։

ԱՄՆ-ում առաջին եռամսյակում արձանագրվել է աճի կտրուկ դանդաղում, թեեւ հիմնական գնաճը դեռ բարձր է (այն նվազում է, բայց դեռեւս 5%-ից բարձր է):

Մինչդեռ Չինաստանում հետկորոնավիրուսային տնտեսության վերականգնումը կարծես կանգ է առել՝ կասկածի տակ դնելով 2023 թվականի համար կառավարության կողմից հաստատված համեմատաբար համեստ 5% թիրախային աճը:

Ո՞րն է այս չորս սցենարներից առավել հավանականը: Մինչ զարգացած երկրների մեծ մասում գնաճը նվազում է, այն տեղի չի ունենում այնքան արագ, որքան ակնկալում էին կենտրոնական բանկերը: Դա մասամբ պայմանավորված է աշխատաշուկայում պահանջարկի ավելացմամբ եւ աշխատավարձերի արագ աճով, ինչը մեծացնում է գնաճային ճնշումն աշխատուժի աշխատատար սպասարկման ոլորտներում: Բացի այդ, էքսպանսիոնիստական բյուջետային քաղաքականությունը շարունակում է խթանել պահանջարկը եւ նպաստում է բարձր գնաճին:

Այս ամենը դժվարացնում է կենտրոնական բանկերի՝ կատարել գների կայունությունը պահպանելու իրենց մանդատը։ Շուկաների ակնկալիքները, որոնք հույս ունեին, որ կենտրոնական բանկերը ավարտել են տոկոսադրույքների բարձրացման գործընթացը եւ նույնիսկ կսկսեն նվազեցնել դրանք 2023 թվականի երկրորդ կիսամյակում, չարդարացան:

ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգը, Եվրոպական կենտրոնական բանկը, Անգլիայի բանկը եւ մյուս խոշոր կենտրոնական բանկերի մեծ մասը ստիպված կլինեն էլ ավելի բարձրացնել տոկոսադրույքները մինչ դադար վերցնելը: Երբ դա տեղի ունենա, տնտեսական աճի դանդաղումն ավելի ակնհայտ կդառնա, ինչը կբարձրացնի տնտեսության կրճատման եւ պարտքերի ու բանկերի հետ կապված նոր խնդիրների առաջացման ռիսկը։

Միեւնույն ժամանակ, աշխարհաքաղաքական իրադարձությունները (որոնցից մի քանիսը լիակատար անակնկալ են, օրինակ՝ «Վագներ խմբի» երթը դեպի Մոսկվա) շարունակում են աշխարհը մղել դեպի անկայունություն, ապագլոբալացում եւ աճող հատվածականություն: Չինաստանը կամ պետք է սկսի ագրեսիվ խթանման քաղաքականություն վարել (որը կազդի գնաճի վրա ամբողջ աշխարհում), կամ ռիսկի ենթարկվի թիրախային աճի տեմպերից հետ մնալու առումով:

Դրական բան էլ կա։ Խոշոր վարկային ճգնաժամի վտանգը թուլացել է մարտին տեղի ունեցած բանկային սնանկություններից հետո, եւ հումքի որոշ տեսակների գները նվազել են (մասամբ՝ ռեցեսիայի ակնկալիքով), ինչն օգնել է զսպել ապրանքային գնաճը: Համապատասխանաբար, «կոշտ վայրէջքի» ռիսկը (3-րդ սցենար) ավելի քիչ հավանական է թվում, քան ընդամենը մի քանի ամիս առաջ: Այնուամենայնիվ, աշխատավարձերի համառ աճի եւ բազային գնաճի ֆոնին, որոնք ստիպում են կենտրոնական բանկերին էլ ավելի բարձրացնել տոկոսադրույքները, գալիք տարվա կարճատեւ եւ ոչ խորը ռեցեսիան շատ ավելի հավանական է դարձել (2-րդ սցենար):

Եթե այս չափավոր ռեցեսիան իրականություն դառնա, այն կարող է ավելի թուլացնել սպառողների եւ բիզնեսի վստահությունը՝ հիմք ստեղծելով ավելի ծանր եւ երկարատեւ անկման համար եւ մեծացնելով ֆինանսական եւ վարկային խնդիրների ռիսկերը: 2-րդ սցենարից մինչեւ 3-րդ էվոլյուցիայի հնարավորության հետ բախվելով՝ կենտրոնական բանկերը կարող են վախենալ եւ թույլ տալ, որ գնաճը մնա 2%-ից բարձր, որպեսզի չհրահրվի եւս մեկ ծանր տնտեսական եւ ֆինանսական ճգնաժամ:

Կենտրոնական բանկերի առջեւ ծառացել է միաժամանակ երեք նպատակի հասնելու չափազանց բարդ խնդիրը՝ գների կայունության, աճի տեմպերի կայունության, ֆինանսական կայունության։

Նույնիսկ կարճատեւ եւ ոչ խորը ռեցեսիան (էլ չենք խոսում «կոշտ վայրէջքի» մասին) կարող է հանգեցնել ԱՄՆ-ի եւ համաշխարհային արժեթղթերի գնանշումների զգալի անկման: Եվ եթե կենտրոնական բանկերն ապագայում վախենան, ապա գնաճային սպասումների աճը կբարձրացնի երկարաժամկետ պարտատոմսերի եկամտաբերությունը, հետո էլ կվնասի բաժնետոմսերի գներին:

Համաշխարհային տնտեսության մեջ խոշոր փոթորիկը այսօր ավելի քիչ հավանական է թվում, քան ընդամենը մի քանի ամիս առաջ, բայց մենք, ամենայն հավանականությամբ, դեռեւս կբախվենք լուրջ ամպրոպի, որը կարող է զգալի տնտեսական եւ ֆինանսական վնաս պատճառել:

Copyright: Project Syndicate, 2023.
www.project-syndicate.org