Վարկավորման ծավալները Հայաստանում վերջին տարիներին դրսեւորում էին աճի կայուն միտում, իսկ 2014թ. գերազանցեցին 2 տրլն դրամի սահմանը: Ոլորտի այս «բումը» կանգ առավ միայն 2015թ., երբ տարեվերջին առաջին անգամ արձանագրվեց  վարկավորման ծավալների անկում` բնակչության գնողունակության նվազման, արտաքին առեւտրի աննախադեպ կրճատման եւ, ընդհանուր առմամբ, տնտեսական աճի դանդաղեցման ֆոնին:

Իսկ ինչպիսի՞ն է ընթացիկ իրավիճակը վարկավորման ոլորտում: Banks.am-ը, ուսումնասիրելով պաշտոնական տվյալները, փորձել է ներկայացնել բանկերի վարկավորման ծավալների վերջին դինամիկան, արժութային կառուցվածքը, ինչպես նաեւ պարզել, թե հատկապես որ ոլորտներին են դրանք ուղղվում:

Վարկերի դինամիկան. «խաբուսիկ» աճ

Վարկավորման ծավալները նախորդ տարվա անկումից հետո այս տարվա սկզբին գրանցել են որոշակի աճ: ՀՀ Կենտրոնական բանկի հրապարակած տվյալների համաձայն՝ առեւտրային բանկերի կողմից ՀՀ ռեզիդենտներին տրամադրած վարկերի ծավալը 2016թ. փետրվարին հունվարի համեմատ աճել է շուրջ 2,3%-ով` կազմելով 2,04 տրլն դրամ, իսկ 2015թ. փետրվարի համեմատ աճը եղել է ավելի համեստ՝ 0,1%-ի չափով:

Ստորեւ ներկայացված են ՀՀ առեւտրային բանկերի` ռեզիդենտներին տրամադրած վարկերի ծավալների դինամիկան: Աղյուսակի տվյալները վերցված են ՀՀ Կենտրոնական բանկի հրապարակումներից:



Առաջին հայացքից թվում է, թե վարկավորման ծավալներում սկսվել է դրական տեղաշարժ. ամեն ինչ, սակայն, այդքան էլ միանշանակ չէ: Իրավիճակը ճիշտ գնահատելու համար կարեւոր է ուսումնասիրել նաեւ վարկերի արժութային կազմը:

ԿԲ տվյալներից պարզ է դառնում, որ վարկերի աճը 2015թ. նկատմամբ տեղի է ունեցել միայն արտարժութային վարկերի գծով (աճ 1,6%՝ կազմելով 1,4 տրլն դրամ), իսկ դրամայինները, ընդհակառակը, նվազել են (անկում 2,8%՝ կազմելով 678,8 մլրդ դրամ): Հաշվի առնելով նախորդ տարվա ընթացում դոլարի նկատմամբ հայկական դրամի զգալի արժեզրկման հանգամանքը, պարզ է դառնում, որ վարկերի ծավալային աճը տեղի է ունեցել հենց փոխարժեքի տատանումների հաշվին:

Ինչ վերաբերում է վարկերի արժութային կազմին, ապա պետք է փաստել, որ դոլարիզացիայի մակարդակը Հայաստանում շարունակում է մնալ բարձր: Կենտրոնական բանկի տվյալներով` բանկերի տրամադրած վարկերի շուրջ 67%-ը արտարժույթով է: Սա պայմանավորված է ինչպես դրամի նկատմամբ երկրում ցածր վստահությամբ, փոխարժեքի տատանումների բարձր ռիսկերով, այնպես էլ այն հանգամանքով, որ բանկերի՝ դրսից ներգրաված վարկային միջոցների հիմնական մասը դոլարով են:

Տոկոսադրույքներն աճել են    

ՀՀ բանկային համակարգում տարեսկզբին գրանցվել է վարկային տոկոսադրույքների աճ: Ընդ որում, վարկերի թանկացումը տեղի է ունեցել ավանդների տոկոսների նվազման ֆոնին: ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալներով` վարկերի միջին տոկոսադրույքը փետրվարին կազմել է 19,18%, այն դեպքում երբ հունվարին կազմում էր 16,96%-ի, իսկ 2015թ. փետրվարին՝ 18,71%:

Այնուամենայնիվ, սպասվում է, որ առաջիկայում կարձանագրվի տոկոսադրույքների անկում նաեւ վարկերի գծով: Կենտրոնական բանկը վերջին շրջանում թուլացնում է դրամավարկային քաղաքականությունը` շարունակաբար իջեցնելով վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը (այս պահին այն կազմում է 8,25%):

Ստորեւ ներկայացված են ՀՀ առեւտրային բանկերի վարկերի միջին տոկոսադրույքները: Աղյուսակի տվյալները վերցված են ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության հրապարակումներից:

Ոլորտային նախասիրություններ

Երբ սպառողական վարկավորումը սկսում է գերազանցել բիզնես վարկավորման ծավալները, ապա դա վկայում է երկրում արտադրության նկատմամբ սպառման առաջանցիկ տեմպերի մասին: Նմանատիպ երեւույթ է նկատվում ՀՀ տնտեսությունում:

Բանկերի «ամենասիրելի» ոլորտը սպառողական վարկավորումն է: ՀՀ ԿԲ տվյալներով՝ սպառողական վարկերին է ուղղվում առեւտրային բանկերի ընդհանուր վարկերի շուրջ 20,5%-ը (428,5 մլրդ դրամ): Ընդ որում, դրանց առյուծի բաժինը կազմում են քարտային վարկերը:

Ստորեւ ներկայացված է ՀՀ առեւտրային բանկերի` ռեզիդենտներին տրամադրած վարկերի ճյուղային կառուցվածքը: Գրաֆիկի տվյալները վերցված են ՀՀ Կենտրոնական բանկի հրապարակած 2016թ. փետրվարի տեղեկագրից:

Վարկերի մյուս խոշոր մասն ուղղվում է ներքին առեւտրի ֆինանսավորմանը: Այս ոլորտին բաժին է ընկնում առեւտրային բանկերի ընդհանուր վարկերի 17,5%-ը (366,3 մլրդ դրամ): Ընդ որում, մեծածախ եւ մանրածախ առեւտուրը վարկավորվում են գրեթե հավասարապես (համապատասխանաբար` 52,4% եւ 45,3%):  

Միեւնույն ժամանակ, հիփոթեքային վարկավորմանը բաժին է ընկնում ընդհանուր վարկերի շուրջ 8,6%-ը (178,8 մլրդ դրամ):

Ամենաշատ վարկավորվող ոլորտների շարքում է նաեւ մշակող արդյունաբերությունը (8,3%, շուրջ 173 մլրդ դրամ): Այս ոլորտում ամենաշատը ֆինանսավորվում է սննդի արդյունաբերությունն ու խմիչքների արտադրությունը:

Բանկերի մյուս «նախընտրելի» ոլորտը գյուղատնտեսությունը, որն էլ եզրափակում է ՀՀ ամենավարկավորվող ոլորտների առաջին 5-յակը: Գյուղվարկերին է ուղղվում բանկերի վարկային պորտֆելի շուրջ 7,2%-ը կամ 151,3 մլրդ դրամ:

Ուշագրավ է, որ բանկերի ոլորտային «նախասիրությունները» վերջին տարիներին գրեթե չեն փոփոխվել:

Սիրանուշ Սիմոնյան