Ներկայացնում ենք Նյու Յորքի համալսարանի «Սթերն բիզնեսի դպրոցի» տնտեսագիտության պատվավոր պրոֆեսոր, «Atlas Capital Team» ընկերության գլխավոր տնտեսագետն ու համահիմնադիր Նուրիել Ռուբինիի հոդվածը՝ գրված Project Syndicate-ի համար:

Մեկ տարի առաջ տնտեսագետների եւ շուկայի վերլուծաբանների մոտ 85%-ը, այդ թվում՝ ես, ակնկալում էր, որ ԱՄՆ-ի եւ համաշխարհային տնտեսությունը անկում է ապրելու: Նվազող, բայց դեռեւս կառչող գնաճը հուշում էր, որ դրամավարկային քաղաքականությունը կխստանա, բայց անկումից հետո կտրուկ կթուլանա. ֆոնդային շուկաների գները կընկնեն, իսկ պարտատոմսերի եկամտաբերությունը բարձր կմնա:

Փոխարենը տեղի ունեցավ հակառակը. գնաճն իջավ սպասվածից ավելի, տնտեսական անկում տեղի չունեցավ, ֆոնդային շուկաների գներն աճեցին, իսկ պարտատոմսերի եկամտաբերությունը ավելանալուց հետո ընկավ:

Ուստի 2024 թվականի կանխատեսմանը պետք է մոտենալ համեստորեն, թեեւ հիմնական խնդիրը նույնն է. սկսել բազային, վերընթաց եւ վարընթաց սցենարներից, այնուհետեւ յուրաքանչյուրի նկատմամբ կիրառել ժամանակային փոփոխականները:

Տնտեսագետներից եւ վերլուծաբաններից շատերի, թեեւ ոչ բոլորի համար ներկայիս բազային սցենարը մեղմ է. զարգացած տնտեսությունները, սկսած ԱՄՆ-ից, խուսափում են անկումից, բայց աճը պոտենցիալից ցածր է, իսկ գնաճը մինչեւ 2025 թվականը շարունակում է իջնել մինչեւ 2% թիրախայինը, իսկ կենտրոնական բանկերը կարող են սկսել նվազեցնել տոկոսադրույքները այս տարվա առաջին կամ երկրորդ եռամսյակում։ Այս սցենարը լավագույնն է բաժնետոմսերի եւ պարտատոմսերի շուկաների համար, որոնք արդեն սկսել են աշխուժանալ:

Վերընթաց սցենարը «առանց վայրէջք» է. աճը, համենայն դեպս ԱՄՆ-ում, մնում է պոտենցիալից բարձր, իսկ գնաճն իջնում է ավելի քիչ, քան կանխատեսում են շուկաները եւ ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգը (ԴՊՀ): Տոկոսադրույքների իջեցումը տեղի կունենա ավելի ուշ եւ ավելի դանդաղ տեմպերով, քան այն, ինչ ներկայումս ակնկալում են ԴՊՀ-ը, մյուս կենտրոնական բանկերն ու շուկաները: Պարադոքսալ կերպով, «առանց վայրէջքի» սցենարը վատ կլինի բաժնետոմսերի եւ պարտատոմսերի շուկաների համար՝ չնայած զարմանալիորեն ուժեղ տնտեսական աճին, քանի որ ենթադրում է, որ տոկոսադրույքները ավելի երկար կմնան բարձր:

Վարընթաց սցենարը «խորդուբորդ վայրէջքն» է կարճատեւ, մակերեսային անկումով, որից գնաճը կնվազի ավելի շատ եւ ավելի արագ, քան ակնկալում են կենտրոնական բանկերը: Ցածր տոկոսադրույքները կկիրառվեն ավելի վաղ, եւ կլինեն ոչ թե երեք 25-բազային կետով կրճատումներ, որոնք ազդարարել է ԴՊՀ-ը, այլ վեց, որոնց վրա շուկաները ներկայումս կողմնորոշվում են:

Իհարկե, կարող է լինել նաեւ ավելի ծանր տնտեսական անկում, որը վարկային եւ պարտքային ճգնաժամի կհանգեցնի: Թեեւ անցյալ տարի այս սցենարը իրատեսական էր թվում (Ռուսաստանի Ուկրաինա ներխուժումից հետո ապրանքների գների աճի եւ ԱՄՆ-ում եւ Եվրոպայում որոշ բանկերի սնանկության պատճառով), այսօր այն քիչ հավանական է՝ հաշվի առնելով համախառն պահանջարկի թուլությունը: Դա մտահոգիչ կդառնա միայն այն դեպքում, եթե նոր մեծ ստագֆլացիոն ցնցում լինի, ինչպիսին է էներգակիրների գների աճը, որի պատճառը Գազայի հակամարտությունն է, հատկապես, եթե այն վերաճի տարածաշրջանային պատերազմի՝ ներգրավելով Հեզբոլլահը եւ Իրանը, ինչը կխաթարի Պարսից ծոցից նավթի արդյունահանումն ու արտահանումը:

Այլ աշխարհաքաղաքական ցնցումները, ինչպես ԱՄՆ-ի եւ Չինաստանի միջեւ նոր լարվածությունը, հավանաբար կլինեն ոչ այնքան ստագֆլացիոն (ցածր աճ եւ բարձր գնաճ), որքան զսպող (ցածր աճ եւ ցածր գնաճ), եթե զանգվածաբար չխաթարվի առեւտուրը կամ թայվանական չիպերի արտադրությունն ու արտահանումը: Մեկ այլ խոշոր ցնցում կարող է լինել նոյեմբերին՝ ԱՄՆ նախագահական ընտրություններից հետո: Բայց դա ավելի շատ կլինի 2025-ի կանխատեսումը, եթե քվեարկությունից առաջ մեծ ներքին խռովություն չլինի: Սակայն միեւնույնն է՝ ԱՄՆ քաղաքական վայրիվերումները կնպաստեն ստագնացիային, այլ ոչ թե ստագֆլացիային:

Ինչ վերաբերում է համաշխարհային տնտեսությանը, եւ՛ «առանց վայրէջք», եւ՛ «կոշտ վայրէջք» սցենարը ներկայում ցածր հավանականության կողմնակի ռիսկեր են, նույնիսկ եթե ԱՄՆ-ում «առանց վայրէջքի» հավանականությունը ավելի մեծ է, քան այլ զարգացած տնտեսություններում: «Փափուկ վայրէջք», թե «խորդուբորդ վայրէջք»՝ կախված է երկրից կամ տարածաշրջանից:

ԱՄՆ-ն եւ որոշ առաջադեմ տնտեսություններ, օրինակ, կարող են «փափուկ վայրէջք» ունենալ: Չնայած խիստ դրամավարկային քաղաքականությանը՝ 2023-ի աճը պոտենցիալից բարձր էր, եւ գնաճը շարունակեց իջնել, երբ համաճարակի ժամանակաշրջանի բացասական համախառն առաջարկի ցնցումները նվազեցին: Ի հակադրություն դրան՝ եվրոգոտին եւ Միացյալ Թագավորությունը վերջին մի քանի եռամսյակների ընթացքում, գնաճի նվազման հետ մեկտեղ, ունեցել են պոտենցիալից ցածր՝ զրոյական կամ բացասական աճ, եւ գուցե 2024-ին լավ ցուցանիշներ չունենան, եթե պահպանվեն թույլ աճին նպաստող գործոնները:

Զարգացած տնտեսությունների մեծամասնության «փափուկ» կամ «խորդուբորդ վայրէջքի» հավանականությունը կախված է մի քանի գործոններից: Սկսենք նրանից, որ դրամավարկային քաղաքականության խստացումը, որը գործում է ուշացմամբ, կարող է ավելի մեծ ազդեցություն ունենալ 2024-ին, քան 2023-ին: Ավելին, պարտքի վերաֆինանսավորումը կարող է շատ ընկերություններին եւ տնային տնտեսություններին ծանրաբեռնել պարտքի սպասարկման էականորեն ավելի բարձր ծախսերով այս եւ հաջորդ տարի: Իսկ եթե աշխարհաքաղաքական որեւէ ցնցում հերթական գնաճն առաջացնի, ապա կենտրոնական բանկերը ստիպված կլինեն հետաձգել տոկոսադրույքների իջեցումը: Մերձավոր Արեւելքում հակամարտության մեծ սրացում պետք չէ, որ էներգակիրների գները բարձրանան եւ կենտրոնական բանկերը վերանայեն իրենց ներկայիս հեռանկարները: Իսկ միջնաժամկետ ապագայում մեծ ստագֆլացիոն վտանգները կարող են նվազեցնել աճը եւ բարձրացնել գնաճը:

Չինաստանն արդեն «խորդուբորդ վայրէջք» է ապրում։ Առանց կառուցվածքային բարեփոխումների (որոնք առաջիկայում չեն սպասվում), նրա աճի ներուժը մոտակա երեք տարիներին կլինի 4%-ից ցածր, իսկ մինչեւ 2030 թվականը կնվազի մինչեւ 3%-ը:

Չինաստանը, ամենայն հավանականությամբ, չափավոր խթանում կիրականացնի, որը կբավարարի 2024-ին 4%-ից մի փոքր բարձր տնտեսական աճ ապահովելու համար: Մինչդեռ աճի կառուցվածքային խնդիրները՝ բնակչության ծերացումը, պարտքի եւ անշարժ գույքի բեռը, պետության միջամտությունը տնտեսության մեջ, սոցիալական ապահովության ամուր ցանցի բացակայությունը, կպահպանվեն: Չինաստանն ի վերջո կարող է խուսափել լայնածավալ «կոշտ վայրէջքից», որը նշանակում է ծանր պարտքեր եւ ֆինանսական ճգնաժամ. բայց, ամենայն հավանականությամբ, առջեւում «խորդուբորդ վայրէջք» է՝ հիասթափեցնող տնտեսական աճով:

Ակտիվների գների, բաժնետոմսերի եւ պարտատոմսերի համար լավագույն սցենարը «փափուկ վայրէջքն» է, թեեւ շուկան դա արդեն հաշվի է առնում:

«Առանց վայրէջքի» սցենարը լավ է իրական տնտեսության համար, բայց վատ է բաժնետոմսերի եւ պարտատոմսերի շուկաների համար, քանի որ թույլ չի տա կենտրոնական բանկերին շարունակել տոկոսադրույքների իջեցումը:

«Խորդուբորդ վայրէջքը» վատ կլինի բաժնետոմսերի համար (համենայնդեպս՝ մինչեւ կարճատեւ, մակերեսային անկման ավարտը) եւ լավ կլինի պարտատոմսերի գների համար, քանի որ ենթադրում է տոկոսադրույքների ավելի վաղ ու արագ իջեցում: Վերջապես, ծանր ստագֆլացիոն սցենարն ակնհայտորեն վատթարագույնն է ինչպես բաժնետոմսերի, այնպես էլ պարտատոմսերի եկամտաբերության համար:

Առայժմ ամենավատ սցենարները ունեն ամենացածր հավանականությունը: Սակայն ցանկացած գործոն, հատկապես աշխարհաքաղաքական զարգացումները, կարող են ազդել այս տարվա կանխատեսումների վրա:

Project Syndicate-ի հոդվածները Banks.am կայքում թարգմանաբար ներկայացվում են «Կուբ Ինվեսթ» ներդրումային ընկերության գործընկերությամբ:

 

Copyright: Project Syndicate, 2023.
www.project-syndicate.org