Կապիտալի համալրման եւ բանկերի խոշորացման հարցը շարունակում է մնալ ՀՀ բանկային համակարգի առավել քննարկվող եւ զգայուն թեման: Մնացել են հաշված ամիսներ, երբ ուժի մեջ կմտնի ՀՀ Կենտրոնական բանկի կողմից բանկերի նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի նվազագույն չափը 5 մլրդ դրամից 30 մլրդ-ի հասցնելու որոշումը, ինչն էականորեն կփոխի ՀՀ բանկային համակարգի պատկերը:

Հաշվի առնելով հարցի արդիականությունը՝ Banks.am-ը փորձել է հասկանալ՝ որոնք են նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի առանձնահատկությունները եւ ինչով է այն տարբերվում հաշվեկշռում արտացոլված կապիտալից:

Բանկային կապիտալի մասին

Ընդհանուր կապիտալը՝ բանկի հիմնական եւ լրացուցիչ կապիտալների հանրագումարն է: Ընդ որում, հիմնական կապիտալը ներառում է կանոնադրական կապիտալը, չբաշխված շահույթն ու գլխավոր պահուստը, իսկ լրացուցիչ կապիտալը հիմնականում բաղկացած է վերագնահատման որոշ պահուստներից:

Բանկերի ընդհանուր կապիտալի ցուցանիշն արտացոլվում է նրանց կողմից հրապարակվող ֆինանսական հաշվետվություններում: Միաժամանակ, ֆինանսական հաշվետվությունների հետ մեկտեղ բանկերը հրապարակում են իրենց հիմնական տնտեսական նորմատիվների վերաբերյալ հաշվետվություն, որտեղ ներկայացվում է ընդհանուր կապիտալի մեկ այլ ցուցանիշ՝ նորմատիվային ընդհանուր կապիտալը: Այն որոշակիորեն տարբերվում է հաշվեկշռում ներկայացվող կապիտալի ցուցանիշից՝ պայմանավորված դրանց հաշվարկման մեթոդաբանական առանձնահատկություններով:

Բանկերի հաշվեկշռում ընդհանուր կապիտալի մեծությունը հաշվարկվում է՝ համաձայն Ֆինանսական հաշվետվությունների ներկայացման միջազգային ստանդարտների (IFRS): Մինչդեռ ընդհանուր կապիտալի նվազագույն չափի նորմատիվի պահանջների կատարման տեսանկյունից հաշվարկին մասնակցող տարրերի կազմը եւ բուն հաշվարկը կատարվում է ՀՀ ԿԲ խորհրդի հաստատած «Բանկերի գործունեության կարգավորումը, բանկային գործունեության հիմնական տնտեսական նորմատիվները» Կանոնակարգ 2-ով սահմանած հատուկ մեթոդաբանությամբ:

Այսպիսով, ՀՀ Կենտրոնական բանկի կողմից բանկերի ընդհանուր կապիտալի նվազագույն պահանջի վերանայման որոշումը վերաբերում է նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի ցուցանիշին:

Ինչպե՞ս է հաշվարկվում նորմատիվը
    
Նախեւառաջ, ԿԲ չափանիշներով՝ չբաշխված շահույթը նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի հաշվարկում ներառվում է բանկի համալրված կանոնադրական կապիտալի առավելագույնը 150%-ի չափով, իսկ գերազանցող մասը դուրս է մնում հաշվարկներից, ինչն առաջացնում է տարբերություն նորմատիվային եւ հաշվեկշռային ցուցանիշների միջեւ:

Այնուհետեւ, բանկի հիմնական կապիտալի մեծությունից կատարվում են մի շարք պակասեցումներ: Ամենաէականը, թերեւս, բանկի սեփականությունը հանդիսացող եւ բանկային գործունեության համար չօգտագործվող նյութական ակտիվների, ինչպես նաեւ դրանց վրա կատարված կապիտալ ներդրումների հաշվեկշռային արժեքի պակասեցումն է դրանց՝ բանկի սեփականությունը դառնալու օրվանից 6 ամիս հետո:

Քանի որ գրեթե բոլոր բանկերում գրավների բռնագանձման արդյունքում առկա են լինում բանկային գործունեության համար չօգտագործվող նյութական ակտիվներ, ինչպիսիք են՝ հողամասեր, շենք/շինություններ, արտադրական տարածքներ, բնակարաններ, առանձնատներ, սարքավորումներ, հոսքագծեր եւ ավտոմեքենաներ, որոնց մեծ մասի իրացումը բանկի սեփականությունը դառնալու օրվանից 6 ամսվա ընթացքում քիչ հավանական է, ապա դժվար չէ կռահել, որ բանկերի ընդհանուր կապիտալից պակասեցվում են հսկայածավալ գումարներ:

Բացի այդ, բանկի հիմնական կապիտալից պակասեցնումներ են կատարվում այլ ուղղություններով, մասնավորապես.

- Բանկի սեփականությունը հանդիսացող եւ բանկի գործունեության համար օգտագործվող շենքերի եւ շինությունների արժեքի` բանկի հիմնական կապիտալի հաշվեկշռային մեծության 25% գերազանցող գումարը,

- Այլ բանկերի, վարկային կազմակերպությունների եւ այլ ֆինանսական գործառնություններ իրականացնող անձանց կանոնադրական կապիտալներում իրականացված ներդրումների հաշվեկշռային արժեքի չափով եւ մի շարք այլ պակասեցումներ:

Ուշագրավ է, որ բանկի ներգրաված երկարաժամկետ ստորադաս փոխառությունները՝ չնայած բնույթով պարտավորություն լինելուն, փոխառության մարման ժամկետից կախված, ամբողջությամբ կամ մասամբ ներառվում են ընդհանուր կապիտալի հաշվարկում՝ բանկի լրացուցիչ կապիտալի կազմում: Այս գործիքի գրավչությունն այն է, որ ստորադաս փոխառություն կարելի է ներգրավել նաեւ ազատ փոխարկելի արտարժույթներով, ինչը թույլ է տալիս մեծացնել նորմատիվային կապիտալի ցուցանիշը արտարժութային միջոցներով՝ առանց փոխարկելու ՀՀ դրամի, իսկ ընդհանուր կապիտալի մյուս բոլոր տարրերը, այդ թվում՝ կանոնադրական հիմնադրամը, համալրվում են բացառապես ՀՀ դրամով:

Այնուամենայնիվ, լրացուցիչ կապիտալը նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի հաշվարկում ընդգրկվում է արդեն պակասեցված հիմնական կապիտալի՝ 2016-ին՝ առավելագույնը 40%-ի, 2017-ին՝ 30%-ի, իսկ 2018-ից սկսած՝ 20%-ի չափով:

Արդյունքում՝ բանկի նորմատիվային կապիտալի մեծությունն իրենից ներկայացնում է արդեն իսկ էականորեն պակասեցված հիմնական կապիտալի եւ վերջինիս՝ առավելագույնը 40%-ը կազմող լրացուցիչ կապիտալի հանրագումարը:

Զարգացումներ

ՀՀ բանկերի նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի նկատմամբ ԿԲ նոր պահանջն ուժի մեջ կմտնի արդեն 2017-ին, եւ ոլորտի փորձագետների կարծիքով՝ մինչ այդ առեւտրային բանկերից շուկայում կարող են մնալ առավելագույնը 16-ը:

Հիշեցնենք, որ 2015-ից ի վեր ՀՀ բանկային համակարգում տեղի է ունեցել կոնսոլիդացիայի երկու գործարք. Ինեկոբանկը գնել է ՊրոԿրեդիտ Բանկի 100% բաժնետոմսերը, կնքվել է Հայէկոնոմբանկի եւ ԲՏԱ Բանկի միացման հուշագիրը: Ընդ որում, երկու դեպքում էլ գործընթացը, կարծես, թեւակոխել է վերջնական փուլ՝ չնայած որ բանկերի ցուցանիշներում այն դեռեւս լիովին չի արտացոլվել: Մասնավորապես, Հայէկոնոմբանկից Banks.am-ին հայտնեցին, որ բանկի հաշվետվությունները դեռեւս չեն ներառում ԲՏԱ Բանկի ցուցանիշները: Իսկ Ինեկոբանկում նշեցին, որ ՊրոԿրեդիտ Բանկի գնման գործարքն արտացոլվել է բանկի հաշվետվությունում` համախմբված հաշվեկշիռի տեսքով, սակայն բանկի նորմատիվային ընդհանուր կապիտալը չի ներառում ՊրոԿրեդիտ Բանկի ցուցանիշը:

Բացի այդ, որոշ բանկեր համալրել են իրենց ընդհանուր կապիտալը բաժնետերերի, այդ թվում՝ նոր բաժնետերերի կատարած ներդրումների եւ բաժնետոմսերի թողարկման եւ տեղաբաշխման միջոցով:

Ընդհանուր առմամբ, 2015թ. վերջի դրությամբ՝ ԿԲ նոր պահանջին բավարարում է 6 բանկ՝ Ամերիաբանկ, Ակբա-Կրեդիտ Ագրիկոլ Բանկ, ՎՏԲ-Հայաստան Բանկ, Արդշինբանկ, Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան եւ Ինեկոբանկ: Երեք բանկի (Հայբիզնեսբանկ, Պրոմեթեյ Բանկ եւ Արարատբանկ) ընդհանուր նորմատիվային կապիտալը գտնվում է համեմատաբար ապահով՝ 20-30 մլրդ դրամի սահմաններում, եւս 9 բանկինը՝ 10-20 մլրդ դրամի սահմաններում, իսկ 3 բանկի նորմատիվային կապիտալը չի գերազանցում 10 մլրդը (տե՛ս աղյուսակը):

Բանկային հատվածում իրավիճակը ներկայացնելու նպատակով Banks.am-ը համախմբել է բոլոր՝ 21 առեւտրային բանկերի նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի ցուցանիշները՝ 2015թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ: Դիտարկումներում ներառվել են նաեւ ՊրոԿրեդիտ Բանկն ու ԲՏԱ Բանկը:

Աղյուսակի տվյալները վերցված են բանկերի հրապարակած միջանկյալ ֆինանսական հաշվետվություններից: Բանկերը դասավորված են՝ ըստ նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի չափի՝ ամենամեծից մինչեւ ամենափոքրը: Համեմատության համար ներկայացվել են նաեւ բանկերի ընդհանուր կապիտալի հաշվեկշռային ցուցանիշները:

Բանկերի թիվը	N	Բանկի անվանում	Ընդհանուր կապիտալ (հաշվեկշռում ներկայացված, հազ. դրամ)	Նորմատիվային ընդհանուր կապիտալ (հազ. դրամ)	ԿԲ նոր պահանջը գերազանցող/զիջող մասը (հազ. դրամ)
6	1	Ամերիաբանկ	59 323 535	60 489 124	+30 489 124
	2	Ակբա-Կրեդիտ Ագրիկոլ Բանկ	55 976 790	42 949 375	+12 949 375
	3	ՎՏԲ-Հայաստան Բանկ	46 003 125	41 706 654	+11 706 654
	4	Արդշինբանկ	50 017 815	39 879 809	+9 879 809
	5	Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան	53 036 352	38 086 144	+8 086 144
	6	Ինեկոբանկ	40 722 945	30 850 951	+850 951
3	7	Հայբիզնեսբանկ	28 620 952	26 275 111	-3 724 889
	8	Պրոմեթեյ Բանկ	23 986 474	23 065 971	-6 934 029
	9	Արարատբանկ	22 483 295	21 232 260	-8 767 740
9	10	Արմսվիսբանկ	18 329 926	19 024 369	-10 975 631
	11	Կոնվերս Բանկ	22 714 026	18 283 774	-11 716 226
	12	Յունիբանկ	22 843 830	17 998 001	-12 001 999
	13	Մելլաթ Բանկ	19 269 887	17 025 419	-12 974 581
	14	Հայէկոնոմբանկ	11 033 294	13 271 388	-16 728 612
	15	Անելիք Բանկ	17 236 129	11 123 385	-18 876 615
	16	ՊրոԿրեդիտ Բանկ	9 200 796	11 025 769	-18 974 231
	17	Արցախբանկ	11 556 584	10 431 159	-19 568 841
	18	Առէկսիմբանկ- Գազպրոմբանկի Խումբ	28 325 580	10 151 271	-19 848 729
3	19	Զարգացման Հայկական Բանկ	10 567 989	8 323 992	-21 676 008
	20	Բիբլոս Բանկ Արմենիա	5 408 339	7 959 522	-22 040 478
	21	ԲՏԱ Բանկ	5 294 303	5 431 611	-24 568 389

Նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի հաշվարկման բավականին խիստ պահանջների պատճառով, սովորաբար, բանկերի նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի ցուցանիշը լինում է հաշվեկշռային ընդհանուր կապիտալի ցուցանիշից ցածր՝ մեծ մասամբ պայմանավորված բանկերի հիմնական կապիտալից կատարվող պակասեցումներով, ինչպես նաեւ IFRS-ի համաձայն հրապարակվող զուտ շահույթի մեծության եւ ՀՀ օրենսդրությամբ որոշվող հարկվող շահույթի անհամապատասխանությամբ: Սակայն եթե բանկն ունի ներգրավված երկարաժամկետ ստորադաս փոխառություններ, չնայած կատարվող պակասեցումներին՝ նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի մեծությունը կարող է եւ գերազանցել ընդհանուր կապիտալի հաշվեկշռային ցուցանիշը:

Սիրանուշ Սիմոնյան