Ներկայացնում ենք Հարվարդի համալսարանի Կապիտալի ձեւավորման եւ աճի ոլորտի պրոֆեսոր, նախագահ Բիլ Քլինթոնի տնտեսական խորհրդատուների խորհրդի նախկին անդամ Ջեֆրի Ֆրենքելի հոդվածը՝ գրված Project Syndicate-ի համար:

Ջեֆրի Ֆրենքել

ԱՄՆ-ի ֆոնդային շուկան վերջին երկու տարիներին բուռն աճ է ապրում: S&P 500-ն աճել է մոտ 40%-ով այն պահից, երբ նախագահ Ջո Բայդենը ստանձնեց պաշտոնը 2021-ի հունվարին, իսկ Dow Jones-ը եւ NASDAQ-ը նորանոր ռեկորդներ են սահմանում: Ավելին, դոլարը կտրուկ ամրապնդվել է բոլոր հիմնական արժույթների նկատմամբ, մինչդեռ ոսկու գինն այս ամսվա սկզբին հասել է պատմական ռեկորդին՝ 2470 դոլար ունցիայի համար:

Տնտեսագետներն ու մեկնաբանները դժվարանում են բացատրել այս միտումները: Ոսկու գնի աճը կարելի է վերագրել քաղաքական եւ աշխարհաքաղաքական անորոշություններից բխող բարձր ռիսկերին, բայց այս բացատրությունը հաշվի չի առնում ֆոնդային շուկայի ծաղկուն աճը: Եվ հակառակը, 2022-ից ի վեր VIX անկայունության ինդեքսի անկումը կարող է բացատրել ԱՄՆ ֆոնդային շուկայի աճը, բայց ոչ ոսկու գների աճը:

Բաժնետոմսերի աճի հնարավոր բացատրություններից մեկը 2022-ի վերջից արհեստական բանականության արագ երեւան գալն է, ինչը պատճառով չիպեր արտադրող NVIDIA-ի նման ընկերությունների բաժնետոմսերը կտրուկ աճեցին: Թեեւ ամենամեծ ձեռքբերումները տեխնոլոգիական ոլորտում են եւ գրավել են ամենամեծ ուշադրությունը, շուկան անշեղորեն աճում է բոլոր ոլորտներում,  նույնիսկ եթե բացառենք տեխնոլոգիական բաժնետոմսերը:

Ոմանք կարծում են, որ արժեթղթերի եւ ոսկու գների աճը կապված է ԱՄՆ դրամավարկային քաղաքականության հետ: ԱՄՆ-ի վերջին երկուսուկես տարվա ընթացքում տոկոսադրույքները բարձրացել են, ներառյալ երկարաժամկետ տոկոսադրույքները: Սա պետք է նվազեցներ բաժնետոմսերի եւ ապրանքների գները: Սովորաբար ֆոնդային շուկաները ընկնում են, երբ տոկոսադրույքները բարձրանում են, եթե մյուս գործոնները մնում են անփոփոխ: Պատճառն այն է, որ տոկոսադրույքների բարձրացումը նվազեցնում է ապագա կորպորատիվ շահույթի ներկայիս զեղչված արժեքը՝ դրդելով ներդրողներին բաժնետոմսերից անցնել պարտատոմսերի: Ավելին, ոսկու գինը նույնպես միտում ունի նվազման, երբ աճում են իրական (գնաճով ճշգրտված) տոկոսադրույքները, եւ հակառակը։

Ուրեմն ինչպե՞ս կարող է որեւէ մեկը պնդել, որ ԱՄՆ դրամավարկային քաղաքականությունը բացատրում է բաժնետոմսերի եւ ոսկու աճը: Փաստարկն այն է, որ շուկայի ներդրողները, բնականաբար, ակնկալում են, որ Դաշնային պահուստը այս տարվա վերջին կսկսի մեղմել դրամավարկային քաղաքականությունը, ինչը տեսականորեն կարող է բացատրել եւ՛ ֆոնդային շուկայի, եւ՛ ոսկու բարձր գները:

Հապա ինչպե՞ս բացատրել այժմյան ֆինանսական շուկաները: Արդյո՞ք դա ԱՄՆ դրամավարկային քաղաքականության խստացումն է վերջին երկու տարիներին, թե՞ ապագայում ավելի թույլ դրամավարկային քաղաքականության ակնկալիքը:

Պատասխանի համար կարող ենք նայել արտարժույթի շուկային։ Բաժնետոմսերի եւ ոսկու բարձր գների դրամավարկային բացատրության դեմ ամենաուժեղ ապացույցն այն է, որ ԱՄՆ դոլարը նույնպես մոտ 14%-ով ավելի բարձր է, քան երեք տարի առաջ։ Եթե իրական տոկոսադրույքները ցածր լինեին կամ սպասվեր դրանց անկումը, դոլարի փոխարժեքը այս ժամանակահատվածում կթուլանար:

Ոսկու գների աճի մեկ այլ հնարավոր բացատրությունն այն է, որ շատ երկրներ սկսել են դիվերսիֆիկացվել դոլարից, հատկապես ԱՄՆ-ի պոտենցիալ հակառակորդները, օրինակ՝ Չինաստանը: Բայց եթե սա ճիշտ բացատրություն լիներ, դոլարը կթուլանար՝ 20 տարվա առավելագույնին հասնելու փոխարեն: Ավելին, ապացույցներ չկան, որ ԱՄՆ-ի եւ Չինաստանի միջեւ աճող աշխարհաքաղաքական լարվածությունը խթանում է գլոբալ շեղումը ԱՄՆ դոլարից՝ առայժմ:

Բաժնետոմսերի գների, ոսկու եւ դոլարի միաժամանակյա աճի մեկ այլ բացատրությունն այն է, որ ԱՄՆ-ի հզոր տնտեսությունը խթանում է այդ ակտիվների մեծ պահանջարկը:

Անշուշտ, ԱՄՆ-ի տնտեսական աճը 2023-ին դանդաղել էր մինչեւ 2,5%: Այնուամենայնիվ այն գերազանցեց այս դարի միջին աճի տեմպը` մոտ 2% 2001-ից ի վեր: Սպառողների պահանջարկը շարունակում է մեծ լինել` ոգեւորված Բայդենի վարչակազմի տնտեսական օրինագծերով (մասնավորապես CHIPS-ը եւ գիտության մասին օրենքը, Ենթակառուցվածքում ներդրումների եւ աշխատատեղերի մասին օրենքը եւ գնաճի նվազեցման մասին օրենքը), որոնք օգնեցին խթանել աճը 2021 եւ 2022 թվականներին:

Կարեւոր է, որ վերջին երեք տարիների ընթացքում տնտեսական ակտիվությունը հետեւողականորեն գերազանցել է սպասելիքները: Երկու տարի առաջ վերլուծաբանների եւ հանրության գերակշռող համոզմունքն այն էր, որ ԱՄՆ-ը ռեցեսիայի եզրին է կամ արդեն ռեցեսիա մեջ է: Սակայն հակառակ այս սպասումների՝ իրական ՀՆԱ-ն շարունակեց աճել:

ՀՆԱ-ի աճը բացառիկ բարձր է եղել 2021-ին, եւ տնտեսական ակտիվությունը շարունակեց զարմացնել 2022 եւ 2023 թվականներին՝ չնայած երկարատեւ անկման մռայլ կանխատեսումներին: 2024 թվականին աճը շարունակվել է: Եվ չնայած ո՛չ դեմոկրատները, ո՛չ հանրապետականները հակված չեն վերջ տալ հարկաբյուջետային էքսպանսիային՝ պետական պարտքի աճը կասեցնելու համար, ԱՄՆ ակտիվների՝ որպես ապահով ապաստանի պահանջարկը մնում է կայուն, ինչը վկայում է, որ համաշխարհային ներդրողները վստահ են ամերիկյան տնտեսության կայունության ու ճկունության մեջ:

Ամեն անգամ, երբ աճը գերազանցում է սպասելիքները, աճում է ամերիկյան բաժնետոմսերի, ոսկու եւ դոլարի պահանջարկը: Մնում է տեսնել, թե արդյոք այս միտումները կպահպանվեն նոյեմբերին կայանալիք նախագահական ընտրություններից հետո:

Թարգմանությունը՝ Մարիա Սադոյանի

Project Syndicate-ի հոդվածները Banks.am կայքում թարգմանաբար ներկայացվում են «Կուբ Ինվեսթ» ներդրումային ընկերության գործընկերությամբ:

«Կուբ Ինվեսթ»-ը մատուցում է բիզնես ներդրումային ծառայություններ, օգնում է թողարկել պարտատոմսեր, ժամանակ եւ գումար խնայել արտարժութային գործառնություններ իրականացնելիս:

Copyright: Project Syndicate, 2024.
www.project-syndicate.org