«Արմսվիսբանկի» ներդրումային դեպարտամենտի տնօրեն Կարեն Տուրյանի եւ կորպորատիվ ֆինանսների բաժնի պետ Արկադի Փինաչյանի հարցազրույցը «Մեդիամաքս» լրատվական գործակալությանը եւ Banks.am պորտալին

- «Արմսվիսբանկը» վերջերս դարձավ «Արցախ ՀԷԿ» ԲԲԸ-ի բաժնետոմսերի շուկա ստեղծող: Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք այս թողարկողի բաժնետոմսերի շուկայից:

Կարեն Տուրյան. - Ես ցանկանում եմ մի փոքր պատմական ակնարկ կատարել եւ ապա անդրադառնալ ակնկալիքներին: Ընկերության կողմից բաժնետոմսերի տեղաբաշխման ժամանակահատվածն անբարենպաստ ստացվեց եւ համընկավ համաշխարհային եւ հայաստանյան ֆինանսական շուկաներում ստեղծված բացասական իրադրության հետ: Բաժնետոմսերը տեղաբաշխվում էին այնպիսի պայմաններում, երբ շուկաներն ունեին նվազման միտում եւ նկատվում էր տոկոսադյույքների համատարած աճ: Իհարկե, թողարկումն ամբողջությամբ չտեղաբաշխվեց, սակայն քայլը համարձակ էր եւ, այնուամենայնիվ, Հայաստանի ֆոնդային շուկայի համար հաջողված: Ի դեպ, այդ գործընթացին տեղաբաշխման խմբի անդամի կարգավիճակով մասնակցեց նաեւ «Արմսվիսբանկը», եւ նրա միջոցով տեղաբաշխվեց «Արցախ ՀԷԿ»-ի բաժնետոմսերի տեղաբաշխված ծավալի շուրջ 51%-ը:

Այս փուլում ակնկալիքները սահմանափակվում են երկրորդային շուկայի իրացվելիության բարձրացման ուղղությամբ, այսինքն` ֆոնդային բորսայում կայուն եւ արժանահավատ գների ձեւավորում, որոնք թույլ կտան ներդրողներին վստահություն ցուցաբերել ընկերության բաժնետոմսերի նկատմամբ:

«Արմսվիսբանկի» սեփական ներդրումային պորտֆելի չափը «Արցախ ՀԷԿ»-ի կապիտալում կազմում է մոտ 40 մլն դրամ: Պորտֆելն ակտիվ գնվելու եւ վաճառվելու է, մարքեթմեյքինգի սկզբնական փուլում մենք օգտագործելու ենք մեր պորտֆելի միջոցները: Ընդ որում, «Արմսվիսբանկը» պատրաստակամ է ուղղակիորեն սպասարկել «Արցախ ՀԷԿ»-ի բաժնետոմսերով հետաքրքրվող ֆիզիկական եւ իրավաբնական անձ հանդիսացող ներդրողներին:

Արկադի Փինաչյան. - Չափից ավելի ակտիվ շրջանառություն չենք ակնկալում, քանի որ, ի վերջո, ընկերության կապիտալի 86%-ը պատկանում է ԼՂՀ կառավարությանը: Այնուամենայնիվ, կարծում ենք, ակտիվություն կլինի թե գնման, թե վաճառքի մասով, հատկապես հաշվի առնելով վերջին շրջանում «Արցախ ՀԷԿ»-ից ստացվող դրական նորությունները: Մասնավորապես, ընկերության նոր «Թրղի 1» հիդրոէլեկտրակայանի շահագործման հանձնումը, ֆինանսական տարվա արդյունքներով բաժնետոմսերի անվանական արժեքի 10%-ի չափով շահութաբաժինների վճարման հանգամանքը:

 - «Արմսվիսբանկն» առաջին շուկա ստեղծողն է հայաստանյան բաժնետոմսերի շուկայում: Կարելի՞ է արդյոք դրանից եզրակացնել, որ մնացած թողարկողները հետաքրքրված չեն իրենց բաժնետոմսերի շրջանառելիությամբ:

Արկադի Փինաչյան. - Բաժնետոմսերի շուկա մուտք գործող ցանկացած ընկերության «չգրված պարտավորություններից» է իր բաժնետոմսերի համար իրացվելի երկրորդային շուկայի ապահովումը: Հայաստանում բաժնետիրական ընկերությունների մեծամասնությունը ստեղծվել է ապապետականացման շրջանում, եւ նրանց առաքելությունը չի բխում բաժնետիրական ընկերության ստեղծման հիմնական շարժառիթներից, մասնավորապես, կապիտալի շուկայից հրապարակայնորեն երկարաժամկետ եւ սեփական միջոցներ հավաքագրելու հնարավորության օգտագործումից: Այսպիսով՝ բացակայում է այդ ընկերությունների բաժնետիրական լինելու մոտիվը, ինչի համար նրանց չի կարելի քննադատել: Թողարկողների կողմից իրացվելի երկրոդային շուկայի առկայության ապահովումը կարեւորվում է միմիայն ընկերությունների երկարաժամկետ զարգացման հրամայականից ելնելով:

«Արցախ ՀԷԿ»-ի դեպքում կա բաժնետոմսերը գրավիչ դարձնելու պատրաստակամություն, որպեսզի ներդրողները միշտ վստահ լինեն, որ ցանկացած պահի կարող են իրենց ակտիվն ընդունելի գնով վերածել դրամական միջոցի:

Եթե անձն այսօր վաճառի իր բաժնետոմսը բորսայում մեր գնանշումով՝ 1060 դրամով, ապա, հաշվի առնելով նաեւ 10%-ոց շահութաբաժինը 8-9 ամիների համար, նրա համար եկամտաբերությունը բաժնետոմսի վաճառքից կկազմի շուրջ 14-15%: Իրացվելի շուկաներում շատ քիչ են գրանցվում նման դեպքեր, երբ շահութաբաժինը այդքան մեծ կշիռ ունենա եկամտի կազմում, քանի որ ընկերության շահույթը շուկայի կողմից գնահատվում է եւ ներառվում բաժնետոմսի գնի մեջ: 

Ի դեպ, ընկերության թողարկման ազդագրում նախատեսված էլ չէր 2009թ արդյունքներով շահութաբաժիններ վճարել, բայց ընկերությունն ուզում է հավաստել, որ պատրաստակամ է ակտիվ համագործակցելու ներդրողների հետ եւ, ավելին, նախատեսում է ապագայում նոր ռեսուրսներ ներգրավել կապիտալի շուկայից:

- Լինելով «Արցախ ՀԷԿ» ԲԲԸ-ի բաժնոտոմսերի շուկա ստեղծող` ներկայացնու՞մ է արդյոք «Արմսվիսբանկը» ընկերությանը որոշակի պահանջներ ներդրողների հետ հարաբերությունների կառավարման ուղղությամբ:

Արկադի Փինաչյան. - Միանշանակ: Բացի մարքեթմեյքերությունից մենք նաեւ տրամադրում ենք «Արցախ ՀԷԿ»-ին խորհրդատվություն՝ կորպորատիվ կառավարման համակարգի ներդրման ուղղությամբ:

Այս ուղղությամբ «Արմսվիսբանկը» «Արցախ ՀԷԿ»-ի հետ միասին կատարել է բավականին լայնածավալ աշխատանք, որի արդյունքում մշակվել են այդ բնագավառի հարաբերությունները կարգավորող ներքին իրավական փաստաթղթեր, որոնք հաստատման են դրվելու սույն թվականի ապրիլի 27-ին կայանալիք` «Արցախ ՀԷԿ» ԲԲԸ բաժնետերերի ընդհանուր տարեկան առաջին ժողովում: Այդ փաստաթղթերի հաստատմամբ հնարավորություն կընձեռնվի ընկերությունում ներդնել կորպորատիվ կառավարման ժամանակակից  չափանիշներ, որոնք ուղղված են փոքր ներդրողների շահերի պաշպանությանը, ընկերության գործունեության թափանցիկության բարձրացմանը, ընկերության կառավարման մարմինների փոխհարաբերությունների կարգավորմանը եւ հաշվետվելիությանը, ինչպես նաեւ ժամանակակից բաժնետիրական ընկերությանը բնորոշ այլ գործառույթների իրականացմանը:

- Ինչպիսի՞ ներդրումային քաղաքականություն է «Արմսվիսբանկը» որդեգրել ընթացիկ տարում:

Կարեն Տուրյան. - Այս տարի մեր ներդրումային գործունեության հիմնական ուղղվածությունը պետական պարտատոմսերի շուկան է: Բանկը ֆինանսների նախարարության գործընկերն է ներքին պետական պարտքի կառավարման գծով եւ շուկայում առաջատարներից մեկն է:

Մենք նախատեսում ենք մատուցել նաեւ հավատարմագրային կառավարման ծառայություններ, առաջարկում ենք բրոքերային ծառայություններ. ցանկացած հաճախորդ կարող է մեր միջոցով ձեռք բերել աշխարհի խոշորագույն ընկերությունների բաժնետոմսերը:

Առաջարկում ենք նաեւ մեր հաճախորդներին գործարքներ ածանցյալ գործիքներով` փոխարժեքի տատանումից խուսափելու, փոխարժեքային ռիսկերը հեջավորելու համար: Ներկայումս նկատվում է ֆորվարդային եւ օպցիոն գործարքների պահանջարկի զգալի աճ: Նման ծառայություններից ակտիվ օգտվում են իրական հատվածի ընկերությունները: Եթե ընկերությունը ներմուծող է եւ այստեղ ապրանքն իրացնելուց ստացված հասույթը պետք է փոխարկի արտարժույթի, նա անհապաղ կգնա ֆորվարդային գործարքի` փոխարժեքի տատանման ռիսկերից խուսափելու համար: Ընկերությունն այսպիսով հնարավորություն է ստանում հստակ պլանավորել ազգային արժույթով իր եկամուտներն ու ծախսերը:
 
- Ի դեպ, ինչպե՞ս է ազդել դրամի վերջին արժեզրկումը արժեթղթերի շուկայի մասնակիցների վրա:

Կարեն Տուրյան. - Պարտատոմսերի շուկայում դրամային տոկոսադրույքներն աճել են: Դրան զուգահեռ նվազել է պետական արժեթղթերի նկատմամբ պահանջարկը, իսկ դրամի նկատմամբ ընդհակառակը` աճել է: 

- Վերջին շաբաթների ընթացքում կորպորատիվ պարտքի շուկայում սկսեցին կնքվել առաջին գործարքները: Ինչպիսի՞ բնույթ են դրանք կրում:

Կարեն Տուրյան. - Կորպորատիվ պարտքի շուկայի ակտիվացման մասին խոսելը դեռեւս վաղ է: Այժմ, ինչպես նշեցի, տեղի է ունենում պետական պարտատոմսերի տոկոսադրույքների աճ: Քանի որ պետական պարտատոմսերը չեն հարկվում եւ ամենացածր ռիսկայնությունն ունեն, հետեւաբար, կորպորատիվ պարտատոմսերը կորցնում են իրենց մրցունակությունը պետականների համեմատ:

- Ինչպե՞ս եք գնահատում ապադոլարիզացմանն ուղղված ԿԲ-ի քայլերը: Բացասաբար չե՞ն ազդի արդյոք խստացումները բանկային համակարգի եւ, մասնավորապես, «Արմսվիսբանկի» գործունեության վրա:
         
Կարեն Տուրյան. - Մեր բանկը խնդիրների առջեւ չի կանգնի: Մենք ունենք պետական պարտատոմսեր եւ ցանկացած պահի կարող ենք ապահովել անհրաժեշտ դրամային իրացվելիություն: Կարծում եմ, բանկային համակարգը եւս ունի այդ հնարավորությունը:

Խստացումները բացասաբար դիտարկելը սխալ է, քանի որ դրանք ուղղված են ֆինանսական կայունացմանը: Այո, գուցե եւ դա այնքան էլ հաճելի չէ բանկերի համար, սակայն ավելի վատ կլիներ, եթե լինեին փոխարժեքի կտրուկ տատանումներ:

- Բորսայում ցուցակված բանկերի եւ այլ ընկերությունների բաժնետոմսերի առքի ու վաճառքի հայտերի միջեւ գոյացել է զգալի ճեղքվածք: Չնայած գործարքների բացակայությանը, այնուամենայնիվ, առքի հայտերը մոտ 2 անգամ ավելի ցածր են վերջին գործարքների գներից: Ինչո՞վ դա կբացատրեք:

Արկադի Փինաչյան. - Արժեթղթերի երկրորդային շուկան ընկերության գործունեության արտացոլումն է: Այսօր, ցավոք, մեզ մոտ դա այդպես չէ, քանի որ բացակայում է իրացվելիությունը. չկա կայուն պահանջարկ եւ կայուն առաջարկ, որպեսզի տեղի ունենա նորմալ գնագոյացում, վաճառողն ուզում է վաճառել որքան հնարավոր է թանկ, գնորդն էլ՝ գնել որքան հնարավոր է էժան:

Սա մի փաստ է, որին թողարկողներն իրոք պետք է ուշադրություն դարձնեն: Թողարկողի բաժնետոմսերի գների աճը նրա համար հնարավորություն է ստեղծում անցկացնել նոր թողարկումներ: Ընկերությունները պետք է մշակեն եւ իրագործեն երկրորդային շուկայի ակտիվացման հստակ մարտավարություններ:

- Ինչպիսի՞ն եք տեսնում հայաստանյան բաժնետոմսերի շուկայի զարգացման միջնաժամկետ հեռանկարները:

Արկադի Փինաչյան. - Բաժնետոմսերի շուկան բոլոր այլ պարտքային գործիքների նկատմամբ ունի մեկ կարեւոր առավելություն: Եթե այսօր մեզանում, օրինակ, կան գնաճային սպասումներ, դա ներդրողներին չի խրախուսում ներդրումներ կատարել դրամային ակտիվներում: Բաժնետոմսի պարագայում ներդրողը գրեթե չունի այս խնդիրը: Բաժնետոմսն իր մեջ կլանում է գնաճը, այսինքն` երբ գները համընդհանուր աճում են, աճում է նաեւ բաժնետոմսի գինը:

Մյուս կողմից, շահութահարկի եւ ԱԱՀ մասին օրենքներում վերջին փոփոխությունների արդյունքում հանրային առաջարկի գնացող եւ ցուցակվող ընկերությունները կիսով  չափ ազատվում են նշված հարկերից:

Շուկայի զարգացման համար եւս մեկ խթանիչ հանգամանք է ֆինանսական հաշվետվողականության միջազգային ստանդարտների լայն ներդրումը Հայաստանում: Դրան զուգահեռ մեր ֆինանսական շուկայում անհրաժեշտ հիմքեր են ստեղծվում ներդրումային եւ կենսաթոշակային մասնավոր հիմնադրամների գործունեության համար:

Այնուամենայնիվ, այսօր Հայաստանում IPO-ների մեծ ծավալներ ակնկալել չի կարելի: Մեծ հավակնություններ ունեցող հայկական ընկերությունների համար շուկան կարող է հետաքրքիր չլինել, իսկ նրանց պահանջները կարող են բավարարվել Լոնդոնում, Մոսկվայում եւ այլ ֆինանսական կենտրոններում բաժնետոմսեր տեղաբաշխելու միջոցով: Ասածս ներկայացնեմ պայմանական օրինակով. այսօր Հայաստանում չկա այնպիսի ներդրումային բազա, որը թույլ տա տեղաբաշխել, օրինակ, $100 մլն, որքան էլ գրավիչ լինի առաջարկվող արժեթուղթը:

Ֆոնդային շուկայի զարգացման համար ամենադժվարը սկիզբն է, այնուհետեւ այն կարող է ունենալ ձնագնդի էֆեկտ: Երբ ուսումնասիրում ենք մի շարք ասիական ֆինանսական կենտրոնների փորձը, հաճախ նկատում ենք, որ ընդամենը 20-30 տարի առաջ ֆոնդային շուկա այնտեղ գրեթե չկար:

- Մի շարք պետական ընկերություններ նախատեսվում է սեփականաշնորհել բորսայի միջոցով: Մասնակցելու՞ է արդյոք «Արմսվիսբանկը» այդ գործընթացին:

Արկադի Փինաչյան. – Սկզբնական շրջանում մենք բավականին ակտիվ մասնակցում էինք այդ ծրագրերի քննարկմանը, ծանոթացել ենք այդ ընկերությունների ֆինանսական իրավիճակին: Ցավոք, պետք է արձանագրեմ, որ, չնայած լավ գաղափարի եւ մոտեցման, կատարված ընտրությունը, կարծում եմ, ճիշտ չէ: Այսպիսով, մենք ձեռնպահ կմնանք այդ ծրագրին մասնակցելուց:

- Անցած տարվանից շատ է շրջանառվում արտարժութային ակտիվների` ֆոնդային բորսայում առքուվաճառքի թույլտվության անհրաժեշտության մասին գաղափարը, որը, սակայն, կյանքի չի կոչվում: Ինչպիսի՞ն է այս հարցում «Արմսվիսբանկի» դիրքորոշումը: 

Կարեն Տուրյան. - Դրսում առկա է մեծ հետաքրքրություն հայաստանյան շուկայում արտարժութային ակտիվների ձեռքբերման նկատմամբ, քանի որ այստեղ դոլարային տոկոսադրույքները շատ ավելի բարձր են, քան Եվրոպայում եւ ԱՄՆ-ում: 

Իհարկե, դոլարիզացման խնդիրն առկա է, այնուամենայնիվ, կարծում եմ, արտարժույթով արտահայտված պարտատոմսերի շրջանառությունը դրական կանդրադառնար կապիալի շուկայի զարգացման վրա: